ΣΛΑΒΙΚΕΣ ΓΡΑΦΕΣ

(ΡΩΣΙΚΗ, ΣΕΡΒΙΚΗ, ΠΟΛΩΝΙΚΗ κ.α.)

ΤΟΥ Α. ΚΡΑΣΣΑNAKH

Οι ορθόδοξοι Σλάβοι: Ρώσοι, Βούλγαροι, Σέρβοι, Ουκρανοί, και Λευκορώσοι γράφουν με το καλούμενο κυριλλικό αλφάβητο, που είναι παραλλαγή του ελληνικού.

Οι ρώσοι και οι Βούλγαροι γράφουν με το ίδιο ακριβώς αλφάβητο και οι Σέρβοι με κάποια μικρή διαφορά.

Οι καθολικοί Σλάβοι: Πολωνοί, Τσέχοι, Σλοβάκοι και Σλοβένοι χρησιμοποιούν το ρωμαϊκό αλφάβητο με κάποια μικρή παραλλαγή.

Κυριλλικό αλφάβητο ονομάζεται το αλφάβητο που επινόησε ο λόγιος του Βυζαντίου και ιεραπόστολος  των Σλάβων Κύριλλος (827 -869 μ.Χ. με σκοπό να μεταφράσει το Ευαγγέλιο στους Σλάβους. Τα παλαιότερα χειρόγραφα που είναι γραμμένα με την κυριλλική γραφή ανήκουν στον 11^ο αι. μ.Χ.

Το κυριλλικό αλφάβητο έχει φτιαχτεί από τα κεφαλαία γράμματα του ελληνικού βυζαντινού αλφάβητου: A B Γ Δ Ε Η Θ Κ Λ Μ Ν Ο Π Ρ… είτε αυτούσια είτε με μικρές παραλλαγές.

Εκείνοι που χρησιμοποίησαν πρώτοι το κυριλλικό αλφάβητο ήταν οι Βούλγαροι και μετά οι Σέρβοι.

Στη ρώσικη και βουλγάρικη  γραφή οι πιο πολλές λέξεις γράφονται  ως έχουν φθογγικά με τα ανάλογα γράμματα του αλφάβητου και οι άλλες ιστορικά, δηλαδή είτε όπως προφέρονταν κάποτε στις γλώσσες – γραφές αυτές (και από συνήθεια συνηθίζεται να γράφονται έτσι ακόμη) είτε ως έχουν (φωτογραφικά) από τη γλώσσα από όπου προέρχονται. Απλώς εδώ αντί για ελληνικούς ή λατινικούς χαρακτήρες έχουμε κυριλλικούς. 

Για παράδειγμα η γραπτή λέξη хляб (bread), ενώ σήμερα προφέρεται [hl’ap], γράφεται ακόμη με το γράμμα б και όχι με το γράμμα п, επειδή με β προφερόταν πριν. Ομοίως η λέξη красив (= handsome, masc. sing.),  ενώ σήμερα προφέρεται  [krasif], γράφεται με в και όχι ф. Ομοίως η λέξη тежка (heavy, fem. sing.), ενώ προφέρεται [teška], γράφεται με ж και όχι  ш. Η ρίζα της λέξης είναι теж- [tež-],όπου το  ж διατηρείται.

Πιο απλά, επειδή στις σλαβικές γραφές δεν υπάρχει καλός μηχανισμός για υπόδειξη της ετυμολογίας των λέξεων και διάκριση των ομοήχων, όπως στην ελληνική και λατινική, κάποιες λέξεις γράφονται είτε ως έχουν (φωτογραφικά) στην ελληνική ή λατινική είτε με την πρόσθεση επιπλέον κάποιου γράμματος, που αν και γράφεται δεν προφέρεται, όπως στην αγγλική γραφή.

Έτσι εδώ άλλες λέξεις  γράφονται - διαβάζονται όπως υποδείχνει το αλφάβητο: ΓρeЧИa (γκρέτσια» = η Ελλάδα), Кoлoнaки - Κολωνάκι, Kaτeρинa  - Κατερίνα, Еклеcиacτ  («εκλεσιαστ») - εκκλησιαστής, Cβeτлaнa - Σβετλάνα,..  και άλλες όχι (δηλαδή σ΄αυτές υπάρχει διάσταση μεταξύ προφοράς και γραφής), πρβλ: ΟΤΚΥДA = «ατκούντα», ΠΡИeΧΑΛ= «πριγιέχαλ»…

Ομοίως: пиша [piša] (to write), умен [umen] (smart), вятър [v’atъr] (wind).

ΤΟ ΡΩΣΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ

 = Μόσκβα - Μόσχα,  = βόντκα,  = μπαρ,

 - ντόκτορ,    = αεροφλότ, = παρκ ,

= φουτ-μπολ, = Λένιν,    = χαν,

= μπαμπούσκα = η γιαγιά, = Λένινγκραντ 

(Εδώ: Η = [Ν] & И [= ι], Δ = «ντ», Γ = «γκ», Y = «Oυ», β = “V”)

Στο ρωσικό και  βουλγάρικο κυριλλικό αλφάβητο τα μικρά γράμματα με πιο  μεγάλο σχήμα γίνονται κεφαλαία και το αντίθετο.

ΠΡΟΦΟΡΑ:

Γράμματα φωνήεντα:

Α(a), Ε(e), Ο(o), Υ(y), И(u)   =  α, ε, ο, ου, ι

Γράμματα τα με συμπλεγματική προφορά:

Д,  Γ, 6  =  ντ(b), γκ(g),  μπ(b)

Я, Ю =  για,  γιου

ΒΑΜ ИΡΑΒИΗΤCA y Hac (“βαμ νραβίτσα ου νας”?) = σας αρέσει εδώ;

ЯΑΗΟΠyЛΟC = Γιαννόπουλος, KOΓΔΑ = «καγκντα»,

ΚИΕΒ = «κίεβ»,                               ΡΟCCИИ = «ροσιι»,

MHOΓΟ = «μνόγκο»…

Σημειώνεται ότι:

1) Επειδή οι φθόγγοι είναι 20 και το ρωσικό και  βουλγάρικο κυριλλικό αλφάβητο έχει 33 γράμματα, βλέπε σε ειδικό πίνακα, πολλοί νομίζουν ότι αυτό οφείλεται στο ότι ο Κύριλλος πρόσθεσε γράμματα στο αλφάβητο για φθόγγους που έχει η σλαβική γλώσσα και δεν είχε η ελληνική. Ωστόσο αυτό είναι λάθος. Οι φθόγγοι είναι οι ίδιοι σε όλες τις γλώσσες. Απλώς εδώ, στο κυριλλικό αλφάβητο υπάρχουν γράμματα  και για συμπλέγματα φθόγγων (κάτι ως τα λατινικά b, d, g, j… που στην ελληνική γράφονται με τα επιμέρους γράμματα, δηλαδή μπ, ντ, γκ, τζ), καθώς και γράμματα για ορισμένες συλλαβές (βλέπε πιο κάτω). Επίσης υπάρχουν και μερικά βοηθητικά γράμματα για διάκριση ομοήχων λέξεων, κάτι που υπάρχει και στο ελληνικό αλφάβητο, όμως εκεί μπαίνουν με κανόνες και όχι τυχαία, όπως γίνεται εδώ. Ειδικότερα εδώ:

Τα εξής γράμματα συμβολίζουν συμπλέγματα συμφώνων:   = μπ, = ντ, = γκ,  = τα, ενώ: =  τζ,  = dz, 

Τα εξής γράμματα συμβολίζουν συλλαβές: (sht), (= γιου),  (= για),  (= γιο)

Το γράμμα    δεν προφέρεται, απλώς μπαίνει πριν από το σύμφωνο που συνάμα έχει και το φωνήεν ο, για να δείξουμε ότι εκεί προφέρεται πιο απαλά: τbκaH, kpbΓοbe,

Το γράμμα Ж προφέρεται ως παχύ ζ. Το γράμμα Бb προφέρεται ως λαρυγγικό α προς ε. Το γράμμα Щ προφέρεται ως παχύ στ στα βουλγάρικα και ως παχύ «σιου» στα ρώσικα: Ще ( «γιούε»), влaжниЯ («βλαζνίγια»).

Το Ε πολλές φορές γράφεται ανάποδα, δηλ.  3 και στο ρωσικό αλφάβητο το γράμμα ė προφέρεται [ο].

Τα γράμματα   u = [ι], w  = [ι] είναι αντί του И και  είναι συνήθως για διάκριση μερικών ομοήχων λέξεων.

Τα συμπλέγματα πς κς γράφονται κανονικά, δηλ. κς πς και όχι ξ ψ, όπως στην ελληνική γραφή.

Τα γράμματα Γ,  Δ προφέρονται ως τα g, d, ενώ το γράμμα Β προφέρεται ως το ελληνικό Β(β). Ο φθόγγος φωνήεν ου γράφεται  y, δηλ. μονοψήφια: τyκ («τουκ»).

2) Εδώ δεν υπάρχει το τονικό σημάδι. Έτσι δεν σημειώνεται η τονιζόμενη συλλαβή και το που τονίζεται η λέξη μαθαίνεται από πείρας, όπως στην λατινική.

3) Οι  φθόγγοι γ δ θ, επειδή βρίσκονται μόνο σε λίγες συλλαβές και συνάμα επειδή για  τις συλλαβές “για, γιο, γιου” υπάρχουν αντίστοιχα συλλαβογράμματα., γι αυτό και δεν έχουν γράμματα στο αλφάβητο. Συνήθως οι φθόγγοι  γ δ θ των ξένων λέξεων συνήθως τρέπονται στα συμπλέγματα γκ/κ, ντ/τ, φ/τ: Декeмвpи - («ντεκέμπρι») = Δεκέμβριος, bonsai > 6oн3aй, Τοдορ (Θεόδωρος), Αθήνα – ΑΦИΗ (“Αφίν”),  Δαγοπούλου – Дaгoрyлy.