http://www.krassanakis.gr/index.files/krasanakis.gif

 

 

 

 

ΚΑΛΑΝΤΑ, ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

Μ. ΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ -  ΠΑΣΧΑ (ΛΑΜΠΡΗΣ)

ΤΟΥ ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΥ (ΜΑΚΗ) Γ. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΗΘΗ - ΕΘΙΜΑ – ΚΑΛΑΝΤΑ ΚΛΠ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ – ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ - ΦΩΤΩΝ

 

 

 

 

ΗΘΗ – ΕΘΙΜΑ – ΚΑΛΑΝΤΑ ΚΛΠ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ - ΠΑΣΧΑ 

 

 

Μ. ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ -  Μ. ΒΔΟΜΑΔΑ - ΠΑΣΧΑ

 

 

 

 

 

Ευχές πριν από το Πάσχα:

Καλή Σαρακοστή!

Καλό Πάσχα!  Καλή Ανάσταση!

Καλό Πάσχα και βοήθειά σας η Ανάσταση του Κυρίου


Χαιρετισμοί (λέγονται για 40 ημέρες)  μετά την Ανάσταση:

_ «Χριστός Ανέστη!»,

_ «Αληθώς Ανέστη!»

_Χρόνια πολλά!

 

1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ

 

Το Πάσχα είναι η πιο μεγάλη, η πιο λαμπρή ( εξ ου και το Πάσχα λέγεται και Λαμπρή ) γιορτή της Χριστιανοσύνης και ακολουθεί αυτή των Χριστουγέννων. Τα Χριστούγεννα  γιορτάζονται  για τη γέννηση του Χριστού και το Πάσχα για τα Πάθη, τη Σταύρωση και την Ανάσταση Του.

Το Πάσχα αρχικά  γιορταζόταν συγχρόνως σ΄ όλες τις χριστιανικές Εκκλησίες και από το Θ΄ αιώνα καθορίσθηκε να τελείται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας της 21ης Μαρτίου μη συμπεριλαμβανομένης, κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο στην Ορθόδοξη εκκλησία και κατά το Γρηγοριανό στη Ρωμαιοκαθολική.

Η εορτή του Πάσχα λόγω της σπουδαιότητάς της επηρεάζει το εορτολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας τόσο 40 ημέρες πριν από αυτό (Μεγάλη Τεσσαρακοστή, Τριώδιο) όσο και 50 ημέρες μετά (περίοδος Πεντηκοσταρίου). Οι ακολουθίες που τελούνται τότε έχουν αρχαιοπρέπεια (ανάγονται στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού), κατάνυξη και λαμπρότητα και περιγράφονται λεπτομερώς στο τυπικό της Εκκλησίας.

 

Σημειώνεται ότι:

1) Η λέξη «Πάσχα» σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές προέρχεται από τη μεταγλώττιση της Αραμαικής και Εβραϊκής λέξης "Πεσάχ" που σημαίνει το πέρασμα της διάβασης της Ερυθράς Θάλασσας κατά την έξοδό των Εβραίων από την Αίγυπτο προς τη γη της επαγγελίας. Ωστόσο η συσχέτιση αυτή δεν αναφέρεται από κανένα αρχαίο συγγραφέα και συνεπώς η λέξη «Πάσχα», η γιορτή που γίνεται για τα Πάθη, τη Σταύρωση και την Ανάσταση του Κυρίου,  ετυμολογείται προφανώς από το ελληνικό ρήμα «πάσχω, έπαθον κλπ». Απλώς εδώ έχουμε λίγο ομοιάζουσες φθογγικά λέξεις.

2) Σύμφωνα με αυτούς που λένε ότι η λέξη «Πάσχα» προέρχεται από τη μεταγλώττιση της Αραμαικής και Εβραϊκής λέξης "Πεσάχ", «Πεσαχ» ήταν εορτή των Εβραίων που γινόταν σε ανάμνηση της εξόδου τους από την Αίγυπτο και τη διάβασή τους από την Ερυθρά. ( "είπεν δε Μωυσής προς τον λαόν μνημονεύετε την ημέραν ταύτην εν η εξήλθατε εκ γης Αιγύπτου εξ οίκου δουλειάς εν γαρ χειρι κραταιά εξήγαγεν υμας κύριος" Έξ. 13:3). Ωστόσο πουθενά δεν γίνεται μνεία για γιορτή πεσαχ και αφετέρου κατ’ άλλους, η Βίβλος  συσχετίζει το pesah με το ρήμα pasah πού σημαίνει είτε χωλαίνω, είτε εκτελώ τελετουργικό χορό γύρω από τη θυσία (Γ' Βασ. 18:21,26), είτε, μεταφορικά, "ξεφεύγω", "περνώ", "απαλλάσσω" και το Πάσχα, είναι το πέρασμα του Θεού πάνω από τα σπίτια των Ισραηλιτών, ενώ έπληττε τα σπίτια των Αιγυπτίων (Έξ. 12:13,23,27 / βλ. Ησ. 31:5).

3) Μερικοί λένε ότι δεν υπήρξε η εορτή Pesah των Εβραίων και άλλη ότι υπήρξε και άρχιζε το βράδυ της 14ης του μηνός Νισσάν πριν από τη δύση του ηλίου, και περιλάμβανε διάφορα έθιμα, όπως το έθιμο του θυσιαζόμενου αμνού, με το αίμα των οποίων έβαφαν την είσοδο των σπιτιών τους, κατ' αναπαράσταση της νύκτας της εξόδου από την Αίγυπτο. Στο πασχαλινό δείπνο υπήρχαν επίσης πικρά χόρτα σε ανάμνηση της πικρίας από την δουλεία στην Αίγυπτο, οίνος , αλλά και άζυμος άρτος σε υπενθύμιση της βιαστικής αναχωρήσεως από την Αίγυπτο. Επομένως όπως και να έχει το πράγμα άλλο η γιορτή Πάσχα των Χριστιανών και άλλο η γιορτή «Πεσαχ» των Εβραίων.

4) Υπενθυμίζουμε επίσης  ότι το γεγονός της εξόδου συνέβη με μια σειρά θεϊκών παρεμβάσεων, από τις οποίες η σημαντικότερη εκδηλώνεται τη νύχτα κατά την οποία θα εξολοθρεύονταν τα πρωτότοκα των ανθρώπων και των ζώων των Αιγυπτίων, ενώ τα σπίτια των Εβραίων θα προστατεύονταν, αφού οι πόρτες τους είχαν σημαδευτεί με το αίμα του αρνιού που είχαν θυσιάσει (Έξ. 11:5, 12:12).  Μετά την έλευση, σταύρωση και Ανάσταση του Χριστού ειπώθηκε παραβολικά ότι ο ίδιος θυσιαζόμενος υπήρξε ο "αμνός" του Θεού, ο οποίος "πήρε" τη θέση του πασχαλινού αμνού, αφού θυσιάστηκε για την ανθρωπότητα.

 

 

Η ΕΞΟΔΟΣ  ΕΒΡΑΙΩΝ,

 ΚΑΔΜΕΙΩΝ ή ΘΗΒΑΙΩΝ ΚΑΙ ΔΑΝΑΩΝ

 

Οι Έλληνες πρέπει να γνωρίζουν επίσης ότι όταν έφυγαν οι Εβραίοι με τον Μωυσή από την Αίγυπτο και πήγαν στην Ιουδαία έφυγαν   και άλλα συγγενικά φύλα  από εκεί και για την ίδια αιτία και ήρθαν στην Ελλάδα. Τα φύλα αυτά ήταν οι Καδμείοι ή Θηβαίοι και οι Δαναοί.

Σύμφωνα με τις Εβραϊκές πηγές, δηλαδή την Αγία γραφή, οι Εβραίοι ήταν υπόδουλοι των Αιγυπτίων και έφυγαν από εκεί με αρχηγό τον Μωυσή, ύστερα από τις 7 πληγές που έπληξαν την Αίγυπτο και με προορισμό τη γη της Επαγγελίας και την ελευθερία. Σύμφωνα με τις ελληνικές πηγές:

1) Ο Διόδωρος Σικελιώτης (βίβλος Μ, Απόσπασμα 3) αναφέρει ότι:  «την παλιά εποχή ξέσπασε λοιμώδης ασθένεια στην Αίγυπτο και οι ντόπιοι την απέδωσαν στους ασεβείς αλλόφυλους. Προ αυτού μερικοί από αυτούς συσπειρώθηκαν και ήρθαν στην Ελλάδα. Αρχηγοί τους ήσαν ο Κάδμος και ο Δαναός. Οι υπόλοιποι πήγαν στην Ιουδαία, που τότε ήταν ακατοίκητη, και των οποίων επικεφαλής ήταν ο επονομαζόμενος Μωυσής, ένας άνδρας με φρόνηση και ανδρεία».  Ο Διόδωρος Σικελιώτης (βίβλος 1, 23-24 και 28-29) αναφέρει επίσης ότι:  «Λένε επίσης οι Αιγύπτιοι πως και οι άποικοι που έφυγαν μαζί με το Δαναό από την Αίγυπτο εγκαταστάθηκαν  στην αρχαιότερη σχεδόν ελληνική πόλη, στο Άργος και πως οι λαοί των Κόλχων στον Πόντο και την Ιουδαίων μεταξύ Αραβίας και Συρίας ιδρύθηκαν ως αποικίες από ανθρώπους που έφυγαν από εκεί….. ο Κάδμος ήταν από τις Θήβες της Αιγύπτου  και μαζί με τα άλλα παιδιά γέννησε και τη Σεμέλη. Στα κατοπινά χρόνια, ο Ορφέας, που απόκτησε μεγάλη φήμη ανάμεσα στους Έλληνες για τη μουσική, τις τελετές και τα θεολογικά ζητήματα, φιλοξενήθηκε από τους απογόνους του Κάδμου και δέχτηκε εξαιρετικές τιμές στις Θήβες».

2) Σύμφωνα με το Θουκυδίδη (Α 3 – 12), όταν έγινε βασιλιάς των Μυκηνών ο Αγαμέμνονας συνένωσε τους Δαναούς με τους Αχαιούς του Άργους (= η Αργολίδα και κατ’ επέκταση η Πελοπόννησος) , εξ ου, προφανώς, μετά Αργείοι = Αχαιοί και Δαναοί.

 

 

3) Σύμφωνα με το Πάριο χρονικό, κάτι που επιβεβαιώνεται από τα λεγόμενα του Ισοκράτη (Πανηγυρικός και Παναθηναϊκός), του Πλάτωνα (Μενέξενος), του  Θουκυδίδη (Α, 2 – 9) κ.α.: α)  Ο Κάδμος ήρθε με Φοίνικες στη Βοιωτία το έτος 1255 πριν από το Διόγνητο = το 1519 π.Χ., β) Ο Δαναός με Αιγύπτιους ήρθε στο Άργος  το έτος 1247 πριν από το Διόγνητο = το 1511 π.Χ. και αναμείχθηκε με τους εκεί Αχαιούς ή Αργείους.

4) Ο Παυσανίας (Βοιωτικά) αναφέρει ότι η Βοιωτία αρχικά λεγόταν Ωγυγία και οι πρώτοι κάτοικοί της ήταν οι Εκτήμονες, με ξακουστό βασιλιά τους το Ώγυγο, που θεωρούνταν αυτόχθονες. Μετά οι κάτοικοι αυτοί αφανίστηκαν από επιδημία και ήρθαν και κατοίκησαν εκεί οι Υαντες και οι Αονες, τους οποίους ήρθε και κατάκτησε ο Κάδμος με Φοίνικες.

5) Ο Ηρόδοτος (Α 2) αναφέρει ότι οι Φοίνικες είχαν αφετηρία την Ερυθρά θάλασσα και από εκεί μετά πήγαν στη χώρα της Ασίας που από αυτούς μετά ονομάστηκε Φοινίκη και από εκεί μετά οι Κρήτες έκλεψαν την Ευρώπη, την αδελφή του Κάδμου και μάνα του Μίνωα, πρβ: «Οι λόγιοι των Περσών βρίσκουν του Φοίνικες αίτιους της έχθρας μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων. Λένε δηλαδή πως αυτοί, φτασμένοι από τη θάλασσα που ονομάζεται Ερυθρά σε τούτη εδώ τη θάλασσα, αφού κατοίκησαν το χώρο που και τώρα κατοικούν, άρχισαν αμέσως μακρινά ταξίδια, μεταφέροντας εμπορεύματα αιγυπτιακά και ασσυριακά, να πιάνουν και σε άλλα λιμάνια και προπαντός στο Άργος…» (Ηρόδοτος Α, 2).  Ο  Ηρόδοτος (Β, 49-50 και Β, 91) αναφέρει επίσης ότι οι Χεμμίτες (οι Αιγύπτιοι κάτοικοι της μεγαλούπολης Χεμμις που βρισκόταν στο Θηβαϊκό νομό) του είπαν ότι ο γιος της Δανάης Περσέας είχε επισκεφτεί τη χώρα τους, γιατί ο Δαναός και ο Λυγκέας που πήγαν στην Ελλάδα ήταν από τη πόλη τους, καθώς και ότι είδε να οργανώνουν γυμνικούς αγώνες και να έχουν μόνο μια γυναίκα όπως και οι  Έλληνες. Αναφέρει επίσης ότι ο Κάδμος ο Τύριος με τους συντρόφους του ήρθε από τη Φοινίκη στη περιοχή που τώρα ονομάζεται Βοιωτία.

 

6) Ο Απολλόδωρος (Ιστορική βιβλιοθήκη Α, Β, Γ), σχετικά με τον Κάδμο, αναφέρει ότι ήταν γιος του βασιλιά της Φοινίκης Αγήνορα και της Τηλεφάσσας, ο οποίος, ύστερα από εντολή του πατέρα του Αγήνορα, άρχισε να γυρνάει τον κόσμο με στρατό προκειμένου να βρει την αδελφή του που την είχε κλέψει ο Δίας (αναφέρει ο Δίας και όχι οι Κρήτες, όπως ο Ηρόδοτος). Και επειδή δεν την βρήκε και επειδή δεν ήθελε να γυρίσει πίσω χωρίς αυτή, όταν βρίσκονταν στην Ελλάδα έκτισε την Καδμεία ή Θήβα στη Βοιωτία και έμεινε εκεί με τους συντρόφους του. Ωστόσο η ιστορία αυτή, δηλαδή η κλοπή της Ευρώπης από το Δία και όχι από τους Κρήτες, ειπώθηκε με σκοπό να τα βρουν, ειρηνεύσουν, Έλληνες και Φοίνικες ή Καδμείοι.

Ο Απολλόδωρος, σχετικά με το Δαναό, αναφέρει ότι ήταν δίδυμος αδελφός του Αίγυπτου, παιδιά του Βήλου, αδελφού του Αγήνορα, πατέρα του Κάδμου. Λέει επίσης ότι ο Δαναός είχε 50 κόρες και ο Αίγυπτος 50 γιούς και ο λόγος για τον οποίο ο Δανός ήρθε από την Αίγυπτο στο Άργος της Πελοποννήσου ήταν το ότι μάλωσε με τον αδελφό του για τη βασιλεία και έχασε ή επειδή μάλωσαν σχετικά  με τους γάμους μεταξύ των παιδιών τους. Στο Άργος αναμείχθηκε ειρηνικά με τους Αχαιούς (τους Έλληνες και πρώτους κατοίκους της Πελοποννήσου), εξ ου, προφανώς, και το «Αχαιοί = Δαναοί ή Αργείοι». Απόγονοι του Δαναού ήταν  ο Ακρίσιος και η κόρη του Δανάη που σμίγοντας μ’ αυτήν ο Δίας γέννησε τον Περσέα. Ο Περσέας με την Ανδρομέδα μετά γέννησαν τον Ηλεκτρύονα, που παντρεύτηκε η Ευρυδίκη του Πέλοπα και γέννησε την Αλκμήνη, με την οποία μετά Δίας έκανε τον Ηρακλή και σχηματίστηκε το γένος των Ηρακλειδών.

7) Οι Αθηναίοι συγγραφείς: Πλάτωνας (Μενέξενος), Ισοκράτης (Πανηγυρικός, Παναθηναϊκός) κ.α., λένε αφενός ότι οι Καδμείοι ή Θηβαίοι και οι Δαναοί ήσαν βάρβαροι που είχαν έρθει στην Ελλάδα, επειδή δεινοπαθούσαν στους τόπους τους και στη συνέχεια και μέχρι να εξελληνισθούν δημιούργησαν πολλά δεινά στους Έλληνες, όπως απαγωγές γυναικών, κλοπές περιουσιών κ.α. αφετέρου ότι αναμείχθηκαν με τους ντόπιους (οι Καδμείοι με τους Βιωτούς ή Θηβαίους και με τους Σπαρτιάτες οι Καμδείοι) και γι αυτό μόνο οι Αθηναίοι ήσαν γνήσιοι και καθαρόαιμοι Έλληνες.

(Περισσότερα βλέπε στο βιβλίο:

ΤΟ ΟΝΟΜΑ, Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, Α. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ)

 

 

2. Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ ΚΑΙ Η ΝΗΣΤΕΙΑ

(ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ)

 

Σαράντα οκτώ (48) μέρες κρατά η νηστεία πριν από το Πάσχα, όσες και οι μέρες που νήστεψε και ο Χριστός στην έρημο. Η νηστεία του Πάσχα λέγεται και "Μεγάλη Τεσσαρακοστή > Σαρακοστή" , επειδή είναι μεγαλύτερη των άλλων (Χριστουγέννων, Δεκαπενταύγουστο κ.α.).  Η νηστεία που τηρείται πριν από τα Χριστούγεννα διαρκεί 40 ημέρες και η νηστεία πριν το Πάσχα διαρκεί 48 ημέρες. Στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους η περίοδος της Σαρακοστής ήταν αφιερωμένη στην προετοιμασία των Κατηχουμένων, οι οποίοι την ημέρα του Πάσχα βαπτίζονταν.

Την Κυριακή των Βαίων επιτρέπεται η ιχθυακατανάλωση και στους ναούς γίνεται η   διανομή  κλάδων βάγιας- ήμερης δάφνης

 

ΠΡΟΣΟΧΗ!

Νηστεύετε, αν σας ενδιαφέρει και η υγεία και η μακροζωία.

Σαφώς η νηστεία και τα έθιμα δεν είναι μόνο ιδεολογικός συμβολισμός, αλλά και δοκιμασία και υγεία και μακροζωία. Η σωστή νηστεία   καταπολεμά το πάχος και καθαρίζει τον οργανισμό από τα τις οξίνες,  τα λιπίδια, τα τριγλυκερίδια κ.τ.λ., άρα είναι ό,τι καλύτερο για την υγεία του οργανισμού μας.

 

Φαγητά Σαρακοστής: Τα κύρια φαγητά  που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές της Κρήτης για τη Σαρακοστή του Πάσχα είναι τα άγρια χόρτα: καλίτσες (γλυκά πρώιμα άγρια ραδίκια), ασκολύμπροι (ασκόλυμπρα άγρια-αγκάθινα χόρτα), τζόχοι (ζοχοί),  ψικοσιρίδες (πικρώδη άγρια χόρτα), χοιρομουρίδες (άσχημα στην εμφάνιση, όμως νοστιμότερα άγρια χόρτα), σταμναγκάθι (αγκαθωτό ραδίκι), ραπανίδες κ.α. και βεβαίως οι χοχλιοί (σαλιγκάρια βραστά, μπουμπουριστά κ.α.), τα διάφορα γιαχνί, τα παπούλια (βραστά όσπρια), ο χυλός (με αλεσμένο στάρι), οι βρουβόπιτες (πίτες με χόρτα ή γούλες), τα κουκιά (βραστά και πουρέ) κ.α.

 

 

ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ, ΤΟ ΣΤΕΦΑΝΙ - ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ

 

Τα Κάλαντα, το «Λάζαρε πες μας τι είδες..», λέγονται το πρωί του Σαββάτου του Λαζάρου και  αναφέρονται στην Ανάσταση του Λαζάρου. Επίσης το πρωί της  Μεγάλης Παρασκευής λέγεται και το μοιρολόι «Σήμερα μαύρος ουρανός.» , που  αναφέρεται στη σταύρωση του  Χριστού.

Τα κάλαντα αυτά λέγονται συνήθως από σχολικές ομάδες. Συνάμα δυο κορίτσια ή ένα αγόρι και ένα κορίτσι κρατούν ένα στεφάνι που έχει πλεχθεί με τα ωραιότερα λουλούδια της εποχής και αυτό κατόπιν αποτίθεται με μεγάλο σεβασμό είτε στον ΕΠΙΤΑΦΙΟ είτε  στον τάφο του πρόσφατα νεκρού της ενορίας.

 

 

 Κρήτη - Δίκτη, ο επιτάφιος μπαίνει άνωθεν της πόρτας της εκκλησίας και περνούν από κάτω όλοι οι πιστοί.

 

 

 

ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ

 

Αν είναι με το θέλημα και με τον ορισμό σας

Λαζάρου την Ανάσταση να μπω στ’ αρχοντικό σας.

 

Σήμερον έρχεται ο Χριστός,

ο επουράνιος Θεός,

εν τη πόλει Βιθανία.

Μάρθα κλαίει και η Μαρία

Λάζαρο τον αδερφό τους,

τον γλυκό και καρδιακό τους.

 

Τον μοιρολογούν και λέουν,

τον μοιρολογούν και κλαίουν

τρεις ημέρες τον θρηνούσαν

και τον εμοιρολογούσαν.


 Την ημέρα την τετάρτη

κίνησε ο Χριστός για να `ρτει

και εβγήκεν η Μαρία

έξω από τη Βιθανία

και εμπρός του γόνυ κλει

και τους πόδας του φιλεί.


 <<Αν εδώ ήσουν, Χριστέ μου,

δεν θ` απέθνησκε ο αδελφός μου

Πλην! Και τώρα ‘γω πιστεύω

και καλότατα ηξεύρω

ότι δύνασ’ αν θελήσεις

και νεκρούς να αναστήσεις.

 

Τον τάφο να μου δείξετε

και ‘γω τον ανασταίνω.


Τραπέζι να ‘τοιμάσετε

και ‘γω θε να πηγαίνω.

 

Και παρευθύς επήγαν

και τον τάφο του εδείξαν.

Επήγαν και του έδειξαν

τον τάφο του Λαζάρου

Τους είπε και εκύλησαν

τον λίθο, που ‘χε απάνου.



Τότε ο Χριστός δακρύζει

και τον Άδη φοβερίζει:

<<Άδη, Τάρταρε και Χάρο,

Λάζαρο θα σου τον πάρω>>.

 

Δεύρο έξω Λάζαρέ μου

φίλε και αγαπητέ μου.

 

Παρευθύς από τον Άδη

ως εξαίσιο σημάδι

Λάζαρος απελυτρώθη,

ανεστήθη και εσηκώθη,

Λάζαρος σαβανωμένος

και με το κερί ζωσμένος.

 

Εκεί Μάρθα και Μαρία

εκεί κι όλη Βηθανία.

Μαθητές και Αποστόλοι

τότε ευρεθήκαν όλοι

Δόξα το Θεώ φωνάζουν

και το Λάζαρο ξετάζουν

 

<<Πες μας, Λάζαρε, τι είδες

εις τον Άδη, όπου πήγες;>>

 

<<Είδα φόβους, είδα ΄τρόμους,

είδα βάσανα και πόνους.

Δώστε μου λίγο νεράκι,

να ξεπλύνω το φαρμάκι

της καρδιάς, των χειλέων

και μη με ρωτάτε πλέον>>.


 Του χρόνου πάλι νιορτάσωμε

με υγεία να σας βρούμε,

στον οίκο σας χαρούμενοι

τον Λάζαρο να πούμε.

Ή τους ήχους μας χαρούμενους πάλι να τραγουδούμε

Το πρώτο θαύμα πώκαμε ο Χριστός

ήταν στη Γαλιλαία
Πώκαμε το νερό κρασί

κι όλοι το θαύμα λέγαν.
Το δεύτερο που έκαμε

ήταν της Βηθανίας
Που ανάστησε το Λάζαρο

τον αδελφό Μαρίας.
Εν’ άλλο, όπου έκαμε

ήταν στον Ιορδάνη
Που έλαβε το βάπτισμα

από τον Ιωάννη.

 

 

 

 

 

ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

(ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ (Α. ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ)

Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα
σήμερον όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπόνται
Σήμερον έβαλαν βουλή οι άνομοι εβραίοι
οι άνομοι και τα σκυλιά και οι τρεις κατηραμένοι
για να σταυρώσουν το Χριστό των Πάντων Βασιλέα
Ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι
να κάμει δείπνο μυστικό για να τον λάβουν όλοι
Η Παναγία η Δέσποινα καθόταν μοναχή της
τας προσευχάς της έκανε για το Μονογενή της
φωνή εξήλθε εξ’ ουρανού και απ’ αρχαγγέλου στόμα
Σώσων κυρά τας προσευχάς, σώσων και τας μετάνοιας
και τον υιό σου πιάσανε και σαν ληστή τον πάνε
και στου Πιλάτου την αυλή εκεί τον τυραννάνε.
Φτιάξε καρφιά, φτιάξε καρφιά, φτιάξε τρία περόνια
κι εκείνος ο παράνομος βαρεί και φτιάνει πέντε.
Συ Φαραέ που τα’ φτιαξες εσύ να μας διδάξεις.
Τα δυο βάρτε στα πόδια του και τ’ άλλα δυο στα χέρια
το πέμπτο το φαρμακερό, βάρτε το στην καρδιά του
να στάξει αίμα και νερό να λιγωθεί η καρδιά του.
Η Παναγιά σαν τ’ άκουσε έπεσε και λιγώθει
σταμνιά νερό της έριχναν τρία κανάτια μόσχο
και τρία νεροδόσταμνα για να της έρθει ο νους της.
Μα σαν της ήρθε ο λογισμός, μα σαν της ήρθε ο νους της
ζητά μαχαίρι να σφαεί, φωτιά να πάει να πέση,
ζητά γκρεμό να γκρεμιστεί για το Μονογενή της.

Απολογιέται κι ο Χριστός της μάνας του και λέγει.
- Μάνα μ' αν γκρεμιστείς εσύ, γκρεμιέτ' όλος ο κόσμος,
μάνα μου αν σφαγείς εσύ, σφάζετ' όλος ο κόσμος,
μάνα μ' αν κρεμαστείς εσύ, κρεμιέτ' όλος ο κόσμος.
Πάρτο μάνα μου υπομονή, να πάρ' όλος ο κόσμος.
Άντε μάνα μου στο καλό και διάφορο δεν έχεις,
μόν' το μεγάλο Σάββατο κάτσε να μ' απαντέχεις

-----
Όσοι αγαπάτε το Χριστό κι όσοι τον προσκυνάτε
Όλοι ακολουθήσετε να πάμε να τον βρούμε.
Δεν ακολούθησε κανείς μονάχα τρεις Παρθένες
η Μάρθα – η Μαγδαληνή και του Λαζάρου η μάνα,
του Ιακώβου η αδερφή και οι τέσσερες αντάμα,
πήραν τη στράτα, το στρατί, στρατί το μονοπάτι

Το μονοπάτι τς’ έβγαλε μες του ληστή την πόρτα,
άνοιξε πόρτα του ληστή και πόρτα του Πιλάτου
κι η πόρτα από το φόβο της άνοιξε μοναχή της.
Κοιτά δεξά, κοιτά ζερβά κανέναν δεν ηγλέπει
Κοιτά και δεξιότερα βλέπει τον Άι Γιάννη.
Αφέντη μ’ Άι Γιάννη μου και Βαπτιστή του γιού μου
Μην είδες τον υγιόκα μου και σε διδάσκαλό σου.
Δεν έχω στόμα να σου πω, γλώσσα να σου μιλήσω
Δεν έχω χεροκάλαμο για να σου τον εδείξω.
Βλέπεις εκείνον το γυμνό τον παραπονεμένο
όπου φορεί πουκάμισο στο αίμα βουτηγμένο
όπου φορεί στην κεφαλή αγκάθινο στεφάνι
εκείνος είναι ο γιόκας σου και με διδάσκαλός μου.
Η Παναγιά πλησίασε γλυκά τον ερωτούσε
δεν μου μιλάς παιδάκι μου δεν μου μιλάς παιδί μου
τι να σου πω μανούλα μου που διάφορο δεν έχεις
κοντά στο Μέγα Σάββατο κοντά στο μεσονύκτι
που θα λαλήσει ο πετεινός σημαίνουν τα επουράνια,
σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά με τις χρυσές καμπάνες.
Όποιος το ακούει σώζεται και όποιος το λέει αγιάζει
και όποιος το καλοσκεφτεί Παράδεισο θα λάβει.
Παράδεισο και λίβανο από τον Άγιο τάφο.
Κάτω στα Ιεροσόλυμα και στου Χριστού τον τάφο
εκεί δεντρί δεν ήτανε δεντρί εφανερώθει
στην κορυφή ήταν ο Χριστός και στα κλαδιά οι Αγγέλοι
και μέσα στα χαμόκλαδα ήταν οι μάρτυρές του
που μαρτυρούσαν και έλεγαν για του Χριστού τα Πάθη
για του Χριστού τ’ αφέντη μας και του Μονογενή μας
που έχυσε το αίμα του για πινομή δική μας.

 

 

Σήμερον μαύρος ουρανός,
σήμερον μαύρη μέρα,
σήμερον εσταυρώσανε,
τον πάντων βασιλέα.
Σήμερον όλοι θλίβονται
και τα βουνά λυπούνται.
Σήμερον έβαλαν βουλήν
οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά
οι τρισκαταραμένοι.
Σαν κλέφτη τον επιάσανε
και σαν φονιά τον πάνε
και στου Πιλάτου τις αυλές
εκεί τον τυραγνάνε.
Κι' η Παναγιά η δέσποινα
κ' οι άλλες οι γυναίκες
έπιασαν το στρατί στρατί,
στρατί το μονοπάτι.
Το μονοπάτι τς' έβγαλε
μεσ' στου ληστή την πόρτα.
Τηρά δεξιά, τηρά ζερβά,
κανέναν δεν γνωρίζει.
Τηρά και δεξιώτερα
βλέπει τον Άγιο Γιάννη
-Άγιε μου Γιάννη Πρόδρομε
και βαπτιστή του γιου μου
μην είδες τον γιόκα μου
και σένα δάσκαλό σου;
-Δεν έχω γλώσσα να σου πω
γλώσσα να σου μιλήσω,
δεν έχω χεροπάλαμο,
για να σού τονε δείξω.
Βλέπεις εκείνον τον γυμνό,
τον παραπονεμένο,
οπού φορεί πουκάμισο
στο αίμα βουτημένο;
Οπούναι τα ματάκια του
ραμμένα με μετάξι,
κι οπού φορεί στην κεφαλή
αγκάθινο στεφάνι;
Εκείνος είναι ο γυιόκας σου
και μένα δάσκαλός μου.

 

 

 

3. ΚΡΗΤΙΚΑ – ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΠΑΣΧΑ

 

 

Η ΛΑΜΠΡΟΚΟΥΛΟΥΡΑ, ΤΑ ΚΑΛΙΤΣΟΥΝΙΑ κ.α.

& ΤΟ ΚΕΡΙ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

 

Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες καταγίνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν τα καλιτσούνια (χειροποίητες τυρόπιτες με μαλάκα ή μυζήθρα, που παλιά γινόταν τηγανιστά και όχι στο φούρνο, όπως γίνεται σήμερα με τα  καλούμενα λυχναράκια), τα τσουρέκια και τις λαμπροκουλούρες. Η λαμπροκουλούρα δεν έχει στη μέση τρύπα, όπως τα μικρά κουλούρια σήμερα για λόγους οικονομίας και στο κέντρο της μπαίνουν κανονικά τρία κόκκινα αυγά, όσα και η Αγία τριάδα. Γενικά τα εδέσματα και γλυκίσματα του Πάσχα κυριαρχεί το γάλα, το αυγό και το τυρί (μαλάκα και ανθότυρο) που τώρα υπάρχουν άφθονα, ενώ τα Χριστούγεννα το λάδι, το μέλι κ.α.

Το Πάσχα οι σύντεκνοι (= οι νονοί, οι συν τέκνο) πηγαίνουν στους βαφτισιμιούς τους το κουλούρι της  Λαμπρής (οι βοσκοί πάνε κατσοχοίρι (βλέπε πιο κάτω), κόκκινα αυγά και το κερί της Ανάστασης (ένα άσπρο κερί).

 

Η ΜΑΛΑΚΑ, Η ΜΥΖΗΘΡΑ, ΤΟ ΑΝΘΟΤΥΡΟ,

ΤΟ ΧΛΩΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΣΟΧΕΙΡΙ

 

Το «χλωρό» είναι φρέσκο τυρί, που μέχρι τη μέση είναι μαλάκα και από τη μέση και πάνω μυζήθρα. Το κατσοχείρι είναι το μικρό τυρί –κουλούρι. Τα χλωρά και τα κατσοχείρια τα έκαναν δώρα οι βοσκοί στους σύντεκνους, συγγενείς και πακτωτές  τους που δεν έχουν οι ίδιοι κοπάδι και για τις ανάγκες του Πάσχα.

Μαλάκα λέγεται στην Κρήτη το φρέσκο (μαλακό)  κεφαλοτύρι, το πρώτο προϊόν του γάλακτος και μυζήθρα το δεύτερο προϊόν.  Η μαλάκα βγαίνει βάζοντας στο γάλα πυτιά και χωρίς να βράσουμε το γάλα. Η μυζήθρα βγαίνει προσθέτοντας λίγο γάλα στον ορό (υγρό) που μένει μετά την αφαίρεση της μαλάκας και βράζοντας αυτό το μείγμα σε μεγάλη θερμοκρασία και χωρίς τώρα να βάλουμε πυτιά.  Όταν ξεραθεί η μαλάκα λέγεται κεφαλοτύρι και όταν ξεραθεί η μυζήθρα λέγεται ανθότυρο.

 

ΤΟ ΒΑΨΙΜΟ ΤΩΝ ΑΥΓΩΝ

 

Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες καταγίνονται και με το βάψιμο των αυγών, που παλιά αυτό γινόταν από τα χρώματα των λουλουδιών, κυρίως της κόκκινης παπαρούνας.  Μάλιστα πάνω στα αυγά, πριν τα βάψουν, κολλούσαν και μικρά άνθη και έτσι τα σχέδιά τους αποτυπωνόταν επάνω. Τα κόκκινα αυγά είναι είτε σε ανάμνηση του χυμένου αίματος του Χριστού από τη λόγχη του Ρωμαίου στρατιώτη είτε γιατί το χρώμα αυτό αποτελεί έκφραση χαράς λόγω της ερχόμενης άνοιξης και της Ανάστασης του Κυρίου.

 

Η ΦΟΥΝΑΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ

 

Πριν την Ανάσταση (κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής) όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα μεγάλο σωρό από τα ξύλα  (την λεγόμενη φουνάρα, φουνάρα = η μεγάλη φωτιά ή φλόγα, προφανώς από το φως, φωτιά) και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λέει το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ βάζουν φωτιά και καίνε τον Ιούδα. Η καμπάνα του χωριού χτυπά και πέφτουν πυροβολισμοί (ένα κακό έθιμο).

 

ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΗΡΙ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΗ ΦΟΥΝΑΡΑ

 

Παλιά ο επίτροπος της κάθε εκκλησίας δυο ώρες πριν την Ανάσταση έπαιρνε ένα σήμαντρο και κτυπώντας το γυρνούσε από γειτονιά σε γειτονιά, για να ξυπνήσει-προσκαλέσει τους πιστούς για τη Θεια λειτουργία - ΑΝΑΣΤΑΣΗ. Φεύγοντας οι κρητικοί πιστοί από το σπίτι, για να πάνε στην εκκλησία και να ακούσουν το «Χριστός Ανέστη» ανάβουν στην αυλή μια μικρή φωτιά (μικρή φουνάρα) για κάψιμο του Ιούδα του σπιτιού, πάνω από την οποία περνούν όλοι, μικροί μεγάλοι, κάνοντας  ταυτόχρονα  το σταυρό τους και μια ευχή, δηλαδή λέγοντας π.χ. «Έτσι να καούν και οι δικοί μας προδότες και εχθροί!».

 

ΤΟ ΑΜΙΛΗΤΟ ΦΩΣ

 

Μόλις πει ο παπάς το «δεύτε λάβετε φως»,  πολλοί με ένα κερί ή φαναράκι μεταφέρουν το άγιο φως στο σπίτι τους αμίλητοι ( μόλις πάρουν το φως και μέχρι να πάνε το σπίτι δεν λένε καμιά λέξη), πιστεύοντας ότι έτσι θα γίνει κάτι καλό στο σπιτικό τους ή ότι έτσι θα φύγουν οι δαίμονες.

 

 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΦΑΓΗΤΑ

 

Στην Κρήτη εκτός από τους "χοχλιούς" (σαλιγκάρια μπουμπουριστά ή βραστά ή στιφάδο), χαρακτηριστικά φαγητά είναι και τα  σπαράγγια και τα τσιμούλια (παροπούλια), βραστά ή τηγανητά με αυγά, τα διάφορα αυγολέμονα (με χοιρινό ή αρνί), τα στριφτά (χειροποίητα) μακαρόνια με ανθότυρο ή κεφαλοτύρι, τα αγοραστά μακαρόνια με βραστή γίδα, το πιλάφι (με γίδα  ή πέρδικα ή κότα), η στάκα (φτιάχνεται από αλεύρι και βούτυρο γάλακτος), το ρυζόγαλο, το ξινόγαλο, τα καλιτσούνια (μικρά κομμάτια από χειροποίητο φύλλο με γέμιση ανθότυρο) του φούρνου ή τηγανιτά, οι βρουβόπιτες (χειροποίηστε πίτες με γέμιση άγριων χόρτων ή σέσκλων κ.α.), ο "χόντρος" (σούπα από στάρι αλεσμένο στο χερόμυλο και γάλα γλυκό), ο ξυνόχοντρος (σούπα με γάλα ξυνό και στάρι αλεσμένο), το οφτό αρνί ή ρίφι, το ψητό (στο φούρνο) γουρουνόπουλο κ.α. και βεβαίως το κυνήγι (πέρδικα, λαγός, κοτσίφι κ.α.), καθώς και οι ομαθιές (η κοιλιά του γουρουνιού γεμισμένη με σταφίδες και ρύζι ή τραγανά), τα γαρδούμια (γαρδούμπες βραστές ή αυγολέμονο) κ.α.

Από το Κρητικό τραπέζι δεν λείπουν φυσικά οι διαφορετικού τύπου ελιές, τα πολλά και διαφορετικού τύπου τυριά (μαλάκα, ανθότυρο, κεφαλοτύρι κ.α.), τα λαχανικά και τα άγρια χόρτα (βρούβες, ραδίκια, καλλίτσες, τζόχοι (ζοχοί), τσιμούλια κ.α.). Τα χαρακτηριστικά ποτά της Κρήτης είναι «το κρασί», κυρίως κόκκινο, που το συναντάμε σε κάθε Κρητικό τραπέζι και σε διάφορες τοπικές ποικιλίες και φυσικά η τσικουδιά ή άλλως "ρακί"  (= η ρακί ή το ρακί)

Αγαπημένο και χαρακτηριστικό φαγητό κατά τη Σαρακοστή είναι οι χοχλιοί (από το κοχλοί, κοχλίας), καθώς και λέει και η μαντινάδα:

Ο Κρητικός στη ξενιτιά πόσα λεφτά δε δίδει

να βρει μπουμπουριστούς χοχλιούς να φάει με το ξίδι

 

 

ΤΑ ΦΑΓΗΤΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

 

Στην Κρήτη το Πάσχα παλιά δεν σούβλιζαν αρνί (ήρθε και στην Κρήτη από τους Ρουμελιώβτες γαμπρούς), απλά έσφαζαν ένα σφακτό, ρίφι ή αρνί (στην περίπτωση αυτή πάντα «ζυγισμένο», δηλαδή όχι κλεμμένο) και μ’ αυτό έκαναν διάφορα φαγητά (οφτό, βραστό, κοκκινιστό, αυγολέμονο κ.α.). Απαραίτητα υπάρχουν τα στριφτά μακαρόνια, τα καλιτσούνια, το χλωρό κ.α.

 

 

 

Χριστός Ανέστη εκ νεκρών, θανάτ θάνατον πατήσας
και το
ις εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος.

 

 

ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ

1.       ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ   

2.       ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ (ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΡΑΦΗΣ)

3.       ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

4.       ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΡΗΤΟΡΙΚΗ

5.       ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

6.       ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΤΟΠΟΙΙΑ

7.       ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

8.       ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ  

9.       Η ΑΘΗΝΑ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ, ΙΔΡΥΣΗ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΚΑΤΑΓΩΓΗ, ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΛΠ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ)   

10.    Η ΓΡΑΦΗ (ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΡΑΦΗΣ , ΕΙΔΗ ΚΛΠ)

11.    Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ (ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΟΦΟΡΑ  ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ)

12.    Η ΘΗΒΑ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ, ΙΔΡΥΣΗ, ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ   ΚΛΠ)   

13.    Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΚΑΤΑΓΩΓΗ,  ΠΡΟΦΟΡΑ ΚΛΠ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ )

14.    Η ΣΠΑΡΤΗ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ, ΙΔΡΥΣΗ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΚΑΤΑΓΩΓΗ, ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΛΠ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ) 

15.    ΚΡΗΤΑΓΕΝΗΣ ΔΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΡΟ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

16.    ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ

17.    ΚΡΗΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ   (ΟΝΟΜΑΣΙΑ, ΚΑΤΑΓΩΓΗ, ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ)

18.    ΚΡΗΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ - ΧΟΡΟΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΠΙΝΟΗΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

19.    ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ: (ΔΥΣΛΕΞΙΑ, ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ κ.α.).

20.    ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑΣ

21.    ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ (ΕΦΕΥΡΕΤΗΣ, ΕΙΔΗ ΚΛΠ),

22.    ΝΑΥΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΣ 

23.    ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΩΝ 

24.    ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

25.    ΠΕΡΙ ΘΥΣΙΩΝ ΑΝΘΡΩΠΟΘΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΚΡΕΑΤΟΦΑΓΙΑΣ

26.    ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ, ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ (ΖΩΔΙΑ), ΜΑΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΑΝΤΕΙΑ

27.    Η ΚΙΘΑΡΑ ΜΕ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΗΣ, Η ΛΥΡΑ ΚΑΙ Ο ΑΥΛΟΣ ΕΠΙΝΟΗΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΚΡΗΤΕΣ

28.    Η ΜΑΝΤΙΝΑΔΑ, Η ΚΑΝΤΑΔΑ, Η ΡΙΜΑ, ΤΟ ΡΙΖΙΤΙΚΟ, Ο ΑΜΑΝΕΣ ΚΛΠ

29.    ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

30.    ΨΕΥΔΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

 

 

HOME – ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Share on Facebook

Share on Facebook