Η ΔΙΚΤΗ, Η ΙΔΗ, Ο ΓΙΟΥΧΤΑΣ,

Ο ΔΙΑΣ ΑΥΘΕΝΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΑΦΕΝΤΗΣ ΧΡΙΣΤΟΣ

Του Α. Γ. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ

Περιεχόμενα

1. Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (Ο ΑΜΜΩΝ ΔΙΑΣ, Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΔΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΚΡΗΤΗ = ΙΔΑΙΑ) 1

Α. ΤΑ ΟΡΗ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ ΑΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ «ΙΔΗ». 5

Β. Η ΔΙΚΤΗ, ΤΟ ΟΡΟΣ ΟΠΟΥ ΓΕΝΗΘΗΚΕ Ο ΔΙΑΣ. 6

Γ. Ο ΔΙΚΤΑΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΔΑΙΟΣ ΔΙΑΣ, ΤΟ ΔΙΚΤΑΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΙΔΑΙΟ ΑΝΤΡΟ.. 7

Δ. Η ΔΙΚΤΗ ΚΑΙ Ο ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΚΟΝΤΙΝΑ ΟΡΗ, ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΤΑ ΙΔΑΙΑ ΟΡΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΚΟΙΝΟ ΠΟΤΑΜΟ ΤΟΝ ΑΝΑΠΟΔΑΡΗ. 10

Ε. ΠΙΑ ΚΟΡΦΗ ΤΩΝ ΙΔΑΙΩΝ ΟΡΕΩΝ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΥΨΗΛΗ, Η ΔΙΚΤΗ Ή Η ΙΔΑ. 12

ΣΤ. ΟΙ ΝΑΟΙ ΤΟΥ ΑΥΘΕΝΤΗ ΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΦΕΝΤΗ ΧΡΙΣΤΟΥ. 13

ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ: 21

Η Δίκτη και ο Όλυμπος είναι τα πιο φημισμένα, πιο πασίγνωστα βουνά της αρχαιότητας, επειδή, σύμφωνα με τη Μυθολογία, ο Δίας γεννήθηκε στη Δίκτη και μετά στον Όλυμπο έγινε ο αυθέντης και πατέρας θνητών και θεών.

1. Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗ Σ (Ο ΑΜΜΩΝ ΔΙΑΣ, Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΔΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΚΡΗΤΗ = ΙΔΑΙΑ)

Α. Ο ΑΙΓΥΠΤΙΟΣ ΟΣΙΡΙΣ, Η ΙΣΙΔΑ ΚΑΙ Ο ΑΜΜΩΝ ΔΙΑΣ

Ο Διόδωρος Σικελιώτης στο «Βιβλιοθήκη Ιστορική» (1. 6-13) αναφέρει ότι οι Αιγύπτιοι ιερείς τους είχαν πει , όταν είχε πάει στην Αίγυπτο, πως οι Αιγύπτιοι αρχικά είχαν ως θεούς τον αστέρα ήλιο και τον αστέρα σελήνη, επειδή θεώρησαν πως δύο θεότητες υπάρχουν αιώνιες και πρώτες, ο ήλιος και η σελήνη, που τους ονόμασαν Όσιρι και Ίσιδα, βασισμένοι σε κάποια συγκεκριμένη ετυμολογία για το κάθε όνομα. Στα ελληνικά αυτοί οι θεοί ονομάζονται, λέει, Διόνυσος και Δήμητρα. Ο Διόδωρος λέει επίσης ότι οι Αιγύπτιοι του είπαν και ότι θεοποίησαν τα κύρια στοιχεία που εκπέμπουν ο ήλιος και η σελήνη. Το πνεύμα το ονόμασαν, μεθερμηνεύοντας τη λέξη τους, Δία, κι επειδή αυτός ήταν η πηγή της ψυχής των ζώων, τον θεώρησαν υπό μίαν έννοια πατέρα των πάντων. Τον αέρα τον ονόμασαν, λένε, Αθηνά, όπως μεταφράζεται η λέξη, και τη θεώρησαν κόρη του Δία, παριστάνοντας την παρθένο, επειδή ο αέρας από τη φύση του δεν φθείρεται και φτάνει στα πέρατα του σύμπαντος κλπ.

Μετά από πολλά χρόνια, λένε οι Αιγύπτιοι, τη θέση των θεών αυτών πήραν οι βασιλιάδες της Αιγύπτου που είχαν κάνει ευεργεσίες, και αυτό είναι κάτι που έγινε, λένε, μετά το θάνατο και τη μετάστασή τους στους ουρανούς. Από τους θεούς αυτούς ο Ήλιος και η Σελήνη ήταν οι πρώτοι βασιλιάδες των Αιγυπτίων, ομώνυμοι με τα άστρα του ουρανού και της σελήνης. Κατόπι βασίλεψε ο Κρόνος που παντρεύτηκε την αδελφή του Ρέα και γέννησε, τον Όσιρι και την τον Δία και απο αυτούς οι υπόλοιποι θεοί: Απόλλων, Ήφαιστος κ.α.

Σημειώνεται ότι:

Α) Ο Ηρόδοτος λέει ότι ο Δίας, σύμφωνα με τους Αιγυπτίους, καλούνταν Αμούν > Άμμων, επειδή οι ζωγράφοι και οι αγαλματοποιοί τον παραστάνουμε με κεφάλι κριού (αμούν), αν και ο θεός δεν έχει αυτό το πρόσωπο. Και το παριστάνουν, λέει, έτσι, επειδή κάποτε ο Ηρακλής θέλησε να τον δει και προ αυτού, επειδή ο Δίας δεν ήθελε να δει το πρόσωπό του, ο Δίας φόρεσε προβιά κριού: «Αμούν γαρ Αιγύπτιοι καλέουσι τον Δία. τοις δε κριούς ου θύουσι Θηβαίοι…..» ( Ηρόδοτος, B 42), Ο θεός ‘Αμούν (ή Άμμων Δίας) των Αιγυπτίων δεν είναι το αυτό επακριβώς πρόσωπο με το Δία των Ελλήνων, ήτοι το Δία που γεννήθηκε στην Κρήτη απ΄όπου και Κρητικός ή Κρηταγενής, αφού ο Δίας των Αιγυπτίων είχε διαφορετική γενεαλογία και διαφορετική ιεραρχία απ΄ότι ο Δίας στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα ανώτατος θεός ήταν ο Δίας, ενώ στην Αίγυπτο ανώτατος θεός ήταν ο Όσιρις.

Β) Σύμφωνα με ορισμένους αρχαιολόγους ο Άμμων Δίας, αρχικά ήταν τοπικός θεός στη Θήβα της Αιγύπτου και μετά όλης της Αιγύπτου. Παράλληλα στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου ως θεός λατρευόταν ο αστέρας ήλιος, που λεγόταν ο θεός Ρα ή ρε. Θεωρούνταν ο δημιουργός κάθε ζωής, ο αληθινός πατέρας και κύριος των θεών και των ανθρώπων. Συμβολιζόταν (μετα που έγινε προσωποποίηση των θεών αστέρων) με άνθρωπο που πάνω στο κεφάλι του είχε είτε ένα κύκλο (= τον ήλιο) είτε ψηλό καπέλο (υπονοώντας ότι είχε μεγάλο μυαλό) λυγισμένο προς τα πίσω. Αργότερα έγινε ταυτισμός του Ρα με τον Άμμων και έτσι προήλθε η ονομασία Άμμων Ρα.

Τήνος Κυκλάδων, 330 π.Χ. με κεφαλή του Αμμωνα.

Αργυρό δίδραχμο Τήνου, 250 π.Χ, με Αμμωνα και Ποσειδώνα.

Β. Ο ΛΙΒΥΟΣ ΑΜΜΩΝ ΔΙΑΣ, Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΔΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΙΔΑΙ ΚΑΙ ΚΡΗΤΗ

Ο Διόδωρος Σικελιώτης (5.64-77) αναφέρει ότι σύμφωνα με το μύθο των Ατλάντιων της Λιβύης (= η Αφρική, Ηρόδοτος Β 16, ιδιαίτερα η περιοχή όπου το όρος Ατλας) , μύθο που δεν συμφωνούν οι Κρήτες, υπήρχαν δυο βασιλιάδες-θεοί με το όνομα «Δίας». Από αυτούς ο ένας, αυτός που βασίλευε στην Κρήτη, ονόμασε το νησί της Κρήτης Ιδαία από το όνομα της συζύγου του, που την έλεγαν Ιδαία (Διόδωρος 3,61) και με την οποία απέκτησε δέκα γιους τους Κουρήτες και όταν πέθανε τον θάψανε στην Κρήτη. Ο άλλος, ο Ατλάντιος ή άλλως Άμμων Δίας, μετονόμασε το νησί από Ιδαία σε Κρήτη από τη γυναίκα του που την έλεγαν Κρήτη και η οποία ήταν κόρη ενός των Κουρητών», ο οποίος λόγω τω ευεργεσιών του έκανε εν ζωή, μετά τη μετάστασή του από τους ανθρώπους στον ουρανό οι Ατλάντιοι τον αγόρευσαν θεό και κύριο του σύμπαντος κόσμου στον αιώνα το άπαντα (Διόδωρος 3.70-71).

«Ο Κρόνος, σύμφωνα με τον μύθο (των Ατλάντιων), που ήταν αδελφός του Άτλαντα και διακρινόταν για την ασέβεια του και την πλεονεξία του , παντρεύτηκε την αδελφή του Ρέα και απέκτησε το Δία , που αργότερα ονομάστηκε Ολύμπιος. Είχε υπάρξει όμως και άλλος Δίας , αδελφός του Ουρανού, που βασίλευε στην Κρήτη, …… απέκτησε δέκα γιους τους Κουρήτες, ονόμασε το νησί από τη γυναίκα του Ιδαία, όπου ταφηκε μετα το θάνατό του.(«προσαγορεύσαι δε και την νήσον από γυναικός Ιδαίαν, εν η και τελευτήσαντα ταφήναι, δεικνυμένου του την ταφὴν δεξαμένου τόπου μέχρι των καθ’ ημάς χρόνων….»). Οι Κρήτες, όμως, δεν συμφωνούν με αυτά που λέει η μυθολογία των Ατλάντιων». (Διόδωρος 3.61).

«..Στη μάχη που δόθηκε ο Κρόνος κέρδισε την υπεροχή, ενώ ο Άμμωνας πιεζόμενος από σιτοδεία κατέφυγε στην Κρήτη, όπου, αφού παντρεύτηκε την Κρήτη, κόρη ενός από τους Κουρήτες που βασίλευαν εκεί τότε, ανέλαβε την εξουσία του τόπου και το νησί που μέχρι τότε ονομαζόταν Ιδαία το μετονόμασε Κρήτη από τη γυναίκα του». (Διόδωρος, βίβλος 3..71)

Ο Διόδωρος κατά δεύτερο αναφέρει ότι σύμφωνα με το μύθο των Κρητών (Διόδωρος 5.64-70 ) υπήρχε ένας μόνο Δίας, το οποίον «αφού τον γέννησε η μάνα του Ρέα στην ονομαζόμενη Ίδη, τον έδωσε κρυφά να τον αναθρέψουν οι Κούρητες που κατοικούσαν κοντά στο όρος της Ίδης. Εκείνοι τον πήραν και τον εγκατέστησαν σε κάποιο σπήλαιο. Όταν ο Διας έφτασε στην ηλικία της άνδρωσης πρώτα ίδρυσε μια πόλη στην περιοχή της Δίκτης, όπου σύμφωνα με το μύθο που λένε έλαβε χώρα η γέννησή του: «….ανδρωθέντα δ’ αυτόν (ο Δίας) φασί πρώτον πόλιν κτίσαι πει την Δίκτα, όπου και τη γένεσιν αυτού μυθολογούσι» Διόδωρος Σικελιώτης 5.70, 2-6). Μετά τη μετάσταση του Δία από τους ανθρώπους στους Ουρανούς , επειδή είχε ευεργετήσει τους ανθρώπους, οι άνθρωποι τον αγόρευσαν Θεό και κάτοικο του Ολύμπου (Περισσότερα βλέπε: Κεφάλαιο 6^ο Η ΚΑΚΟΗΘΕΙΑ «ΚΡΗΤΕΣ ΑΕΙ ΨΕΥΥΤΑΙ»)

Και επειδή από τη μια οι Κρήτες λέγανε τη νήσο τους με το όνομα Κρήτη και από την άλλη οι Λίβυοι (οι της Αφρικής) λέγανε την ίδια νήσο με την ονομασία Ιδαία γι αυτό και στα αρχαία κείμενα η ονομασία: ΊΔΗ Η ΙΔΑΙΑ ΟΡΗ = ΚΡΗΤΙΚΑ ΟΡΗ (όμως και τα Φρυγικά, γιατί Ίδη υπήρχε και στη Φρυγία), ΙΔΑΙΟΙ ΔΑΚΤΥΛΟΙ = ΚΡΗΤΙΚΟΙ ΔΑΚΤΥΛΟΙ (= οι πρώτοι κάτοικοι της Κρήτη, που ο Απολλώνιος Ρόδιος ονομάζει και πάρεδρους της Ιδαίας μητέρας (Απολλώνιος Αργοναυτικά Α 1125 – 1135), ΙΔΑΙΟΣ ΗΡΑΚΛΗΣ = ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΗΡΑΚΛΗΣ (αυτός που ίδρυσε τους Ολυμπιακούς αγώνες), ΙΔΑΙΟ ΑΝΤΡΟ = ΚΡΗΤΙΚΟ ΑΝΤΡΟ ( κάθε σπήλαιο στη νήσο Ιδαία ή Κρήτη), ΙΔΑΙΟΣ ΔΙΑΣ = ΚΡΗΤΙΚΟΣ Η ΑΛΛΩΣ ΚΡΗΤΑΓΕΝΗΣ ΔΙΑΣ Η ΑΛΛΩΣ ΔΙΚΤΑΙΟΣ ΔΙΑΣ (επειδή η Δίκτη όπου γεννήθηκε είναι ένα από τα Ιδαία όρη), ΙΔΟΜΕΝΕΥΣ = ΜΕΝΟΣ ΚΡΗΤΗΣ (ο αρχηγός των Κρητών στον τρωικό Πόλεμο ) κ.α.

Σύμφωνα με τους άλλους αρχαίους συγγραφείς, οι οποίοι μιλούν και ετυμολογικά, η ονομασία Κρήτη προήλθε από το ότι εκεί κατοίκησαν οι Κουρήτες ή με συγκοπή Κ(ου)ρήτες > Κρήτες και Κρήτη ή άλλως γιατί η Κρήτη είναι επώνυμος του Κ(ου)ρήτα > Κρήτα, γιου του Δία ή της γυναίκας του Δία της Κ(ου)ρηταίας ή Κ(ου)ρήτις > Κρήτη, που ήταν κόρη ενός των Κ(ου)ρητών > Κρητών. Υπενθυμίζεται ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Κρήτης, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ονομαζόταν Ιδαίοι Δάκτυλοι, επειδή κατοικούσαν στους πρόποδες των Ιδαίων ορέων της Κρήτης και των οποίων τα παιδιά-απόγονοι μετά ονομάστηκαν Κουρήτες, επειδή επικούρησαν τη νιότη του Δία που γεννήθηκε στην Κρήτη, Και αφού οι πρώτοι κάτοικοι της Κρήτης λεγόταν Ιδαίοι Δάκτυλοι ή Κουρήτες και μετά Κρήτες, άρα η ονομασία Κρήτες προήλθε πράγματι από το Κ(ου)ρήτες > Κρήτες, κάτι όπως και: σ(ι)τάρι > στάρι, κ(ο)ρυφή > κορφή κλπ.

Ο Βιργίλιος ” (Virgilii P. AENEIS Lib III, 131) αποκαλεί την Κρήτη «Curetum oris = Γη των Κουρήτων»: “Hortantur socii, Cretam proavosque petamus. Prosesquitur surgens a puppi ventus euntes, Et tandem antiquis Curetum allabimur oris”.131).

Ο Αλεξανδρινός γεωγράφος Διονύσιος ο Περιηγητής στο «Οικουμένης Περιήγησής» (βλέπε και «Ευσταθίου Υπομνήματα» 498), ο οποίος έζησε επί εποχής του Καίσαρα Αυγούστου (2^ος αι. μ.Χ.), αναφέρει ότι η ονομασία Κρήτη, καθώς λένε οι παλαιοί, προήλθε από το ότι εκεί κατοίκησαν οι Κουρήτες ή με συγκοπή Κ(ου)ρήτες > Κρήτες και κατ’ άλλους η Κρήτη είναι επώνυμος του Κ(ου)ρήτα > Κρήτα, του γιου του Δία και κατά τον Αρριανό του γηγενή Κ(ου)ρήτα > Κρήτα, ο οποίος έκρυψε το Δία στο Δικταίο όρος, τότε που τον γέννησε εκεί κρυφά η μάνα του η Ρέα, για να μην τον αφανίσει ο παιδοκτόνος πατέρας του, πρβ: «Κρήτη δε λέγεται, ως οι παλαιοί φασίν, από των εκεί οικησάντων Κουρήτων, οιονεί Κουρήτη, και εν συγκοπή Κρήτη. οι δε από Κρητός τινός αυτήν Κρήτη ωνόμασεν υιου του Διός. Αρριανός δε φησί Κρης, ου Κρήτη επώνυμον, ο τον Δια κρύψας εν όρει Δικταίω, ότε Κρόνος εμαστευεν εθέλων αφανίσαι αυτόν….»»’ (Dionysius Periegetes: Graece Et Latine : Cum Vetustis Commentariis ..., Τόμος 2, Ευσταθίου Υπομνήματα 498.)

Ομοίως ο Αρριανός στα «Βιθυνιακά»,βλέπε και Eustath. ad Dionys. 498, p310,29 Αρριανός (70Μ) , αναφέρουν ότι η νήσος Κρήτη ονομάστηκε έτσι από τον Κουρήτα Κρήτα, ο οποίος ήταν εκείνος που έκρυψε το Δία στη Δίκτη, επειδή ήθελε να το αφανίσει ο πατέρας του, πρβ: «..δέ φησί Κρής, ού Κρήτη επώνυμος, ο τον Δία κρύψας εν όρει Δικταίω, ότε Κρόνος εμάστευεν εθέλων αφανίσαι αυτόν».(Αρριανός Βιθυνιακά, 70 Μ)

Ομοίως ο Στέφανος Βυζάντιος στο έργο του «Εθνικά» (λήμμα «Κρήτη») αναφέρει ότι η νήσος Κρήτη από τον Αρχίλοχο ονομάζεται «Κρεήτη», με πλεονασμό του ε, και επίσης ότι η ονομασία «Κρήτη» κατ’ άλλους προέκυψε από συγκοπή της λέξης «κόρη, κ(ου)ρήτη» > Κρήτη, Κουρήτες > Κρήτες και κατ’ άλλους είναι επώνυμος είτε του κ(ου)ρήτα > Κρήτα, του γιου του Δία είτε ενός γηγενούς Κ(ου)ρήτα > Κρήτα, πρβ: «»Κρήτη, ή μεγίστη νήσος, ήν Κρεήτην έφη Αρχίλοχος κατά πλεονασμόν, οι μέν φασιν από τού κόρης κορήτην και Κρήτην κα τά συγκοπήν, οι δε από Κρητός τού Διός και Ιδαίας νύμφης παιδός, οι δ’ από Κρήτης μιάς των Εσπερίδων, οι δε από τινος γηγενούς Κρητός, άμενον δε παρά το κρής κρητός Κρήτη, ώς Θράκη και Χιτώνη και ευφρόνη, λέγεται και ποιητικώς Κρήται, λέγεται και και Κρής Κρητός και Κρήσση και Κρηταίος και θηλυκώς και ουδε τέρως και Κρητεύς και Kρητήoς καιαι με την ιδια Kρητήίος κτητικόν" και θηλυ κόν Κρητηνάς και Κρηταιεύς και Κρήσιος από τού Κρής, και Κρη σιάς θηλυκών και Κρησία και Κρήσιον και από τής Κρητός γενικής Κρήτης, και τροπή τού τι εις σKρήσις καί τό κτητικόν Κρητικός, καλείται δε ή νήσος και Αερία και Xθονία και Ιδαία».

Ομοίως ο Ολλανδός περιηγητής Olfert Dapper (1636-1689) («Ακριβής περιγραφή της Κρήτης», μετάφραση παρά του Μ. Βερνάρδου του Κρητός το 1835) αναφέρει: «….Πολυειδών διηγούνται, ότι ωνομάζετο το πάλαι η νήσος Κρήτη, η νυν παρά των Ευρωπαίων καλουμένη Κάνδια, και δια τι την ωνόμαζον ούτως. Τινές μεν λοιπόν συγγραφείς νομίζουσι ότι ωνομάσθη ούτως από κάποιον Κόρες ή Κορέτα, του οποίου το όνομα μεταλλάχθη έπειτα κατά Κρήτα…».

CANDIA OLIM CRETA

Στα λατινικά η νήσος Κρήτη λέγεται Creta. Με την ίδια λέξη λέγεται και το πέτρωμα «η κρητίς» (creta, cretaceum) = η λευκόγειος, ασβεστολιθική λεπτόκοκκος, εύθρυπτη γη, η ερυθρά κιμωλία, η οποία χρησιμοποιείται στη γραφή και από τους ζωγράφους. Προ αυτού μερικοί ισχυρίζονται ότι η νήσος Κρήτη πήρε το όνομά που έχει το πέτρωμα αυτό, επειδή έχει γη ως το πέτρωμα «η κρητίς». Μάλιστα σε αυτό επικαλούνται και τον Όμηρο, ο οποίος στην Οδύσσεια (τ 178 – 183) ονομάζει «λευκόγειο» την αρχαία πόλη της Κρήτης Λύκαστο. , πρβ:

«Άλλοι ισχυρίζονται πως τ’ όνομα (η Κρήτη) το πήρε από τη γη της. Μα ο Φίλιστος κι ο Κράτης διατείνονται ότι ως Αέρια πρώτα ήταν γνωστή. Κι ύστερα την είπαν Κρήτη. Κι η γνώμη μου; Όποιος «Μακαρία» την ονόμασε, λάθος δεν έχει κάνει. (Soneto: Bartholomeo dali Soneti)

Η πραγματικότητα είναι ότι το πέτρωμα «η κρητίς» πήρε την ονομασία του απο την Κρήτη και όχι η Κρήτη απο το πέτρωμα αυτό, δηλαδή από το Κρήτη βγήκε το Κρητίς, όπως συνέβη και με τα : Μαγνησία > μαγνήτης, Κίμωλος > κιμωλία κ.α.

Στα ενετικά η νήσος Κρήτης λεγόταν Candia και Creta (Creta olim Candia). Με τη λέξη Candia κανονικά λέγεται το Ηράκλειο και κατ’ επέκταση η Κρήτη, επειδή το Ηράκλειο ήταν επι Ενετών πρωτεύουσα[mk1] της Κρήτης. Το Ηράκλειο επι Αράβων Σαρακηνών στην Kρήτη λεγόταν Χάνδακας, επειδή οι Άραβες έκαψαν γύρω-γύρω απο αυτό μεγάλο προστατευτικό χαντάκι. Από την αραβική ονομασία Χάνδαξ (Chandak) προήλθε το ενετικό Candia. Προφανώς και με συνειρμό του ενετικού Chandax + Candeo - Candile ( λευκόγειος) > Candia.

2. Η ΙΔΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ

Α. ΤΑ ΟΡΗ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ ΑΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ «ΙΔΗ»

Ο Στράβωνας αναφέρει ότι στην Κρήτη υπάρχουν δυο όρη (δυο οροσειρές, όχι βουνά), τα Λευκά όρη προς τα δυτικά της νήσου η Ίδη στη μέση( Στράβων Γεωγραφικά Ι’, ΙV 4 c 474-5). Αναφέρει επίσης ότι με την ονομασία Ίδη ονομάζονται τα όρη της Κρήτης και της Φρυγίας ή άλλως Τρωάδα της Μ. Ασίας, των οποίων οι κορφές είχαν αφιερωθεί στη θεά Ρέα, τη μάνα του Δία (Στράβων, Ι, C 471, ΙΙΙ 20 και C 473, ΙΙΙ, 22) και επίσης ότι στην Ίδη της Κρήτης . βρίσκεται και η Δίκτη, όπου γεννήθηκε ο Δίας και ως εξ αυτού ο Δίας ονομάστηκε Δικταίος και το ιερό του στην Πραισό «Ιερό του Δικταίου Διός» («(Στράβων, Ι, C 474, ΙV 6 ), καθώς επίσης στην Ίδη βρίσκεται και ο λόφος Πύτνα όπου ο Κουρήτης Κύρβας έκτισε την Ιεράπυτνα (Στράβων I, 3 , C 472 , ΙΙΙ 19), πρβ:

«Ίδη όρος υπάρχει στην Τρωάδα και στην Κρήτη. Δίκτη είναι τόπος στη Σκηψία και όρος στην Κρήτη. Λόφος της Ίδης είναι η Πύτνα, απ’ όπου και η Ιεράπυτνα η πόλη ……. Οι διάφορες κορυφές της Ίδης, που ήταν όλες αφιερωμένες στη μητέρα των θεών (τη Ρέα), λέγονταν Δάκτυλοι……..» (Στράβων, Ι, C 471, ΙΙΙ 20 και C 473, ΙΙΙ, 22).

«Των δ’ ορών τα μεν προς δύσιν καλείται Λευκά, ου λειπόμενα του Ταϋγέτου κατά το ύψος.. Εν μέσω δ΄ εστί κατά το ευρύ χορότατον της νήσου το Ιδαίον όρον υψηλότατον των εκεί άλλα δ’ εστι πάρισα τοις Λευκοίς, τα μεν επί νότον τα δ’ επί την εω λήγοντα.» (Στράβων Γεωγραφικά Ι’, ΙV 4 c 474-5).

Ομοίως ο Διόδωρος Σικελιώτης ονομάζει τα όρη της Κρήτης όπου ανατράφηκες ο Δίας με την ονομασία Ίδη ή Ιδαία όρη: «…εν τοις κατά την Κρήτην Ιδαίοις όρεσι..» (Διόδωρος 5.60.2), «Εν τη προσαγορευμένη ‘Ίδη» (Διόδωρος 5.70,2) κ.α.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ «Η ΙΔΗ»

Η ονομασία «Ίδη» ή δωρικά «Ίδα», όταν αναφερόμαστε σε τόπο, σημαίνει, όπως προκύπτει από τα λεγόμενα του Ηρόδοτου, τόπος με πυκνό δάσος» (το σύδενδρο όρος). Ετυμολογία από το (ι)δα > δά-σος, δας, με αναδιπλασιασμό δάδα, απ’ όπου: δαδί, δάσος, δασύς, δαίω (= καίω), δαυλός κλπ.

Το αυτό λέει και το Λεξικὸν Σουίδα ἤ Σούδα: «[Ίδη] παν σύμφυτον όρος. και [Ιδαίον] άντρον εν Κρήτη».

Ο Ηρόδοτος (βιβλίο 1, Κεφ. CX! 110.25 ) συγκεκριμένα αναφέρει "ταύτη μεν γαρ η Μηδική χώρη προς Σασπείρων ορεινή εστι κάρτα, και υψηλή τε και ίδησι συνηρεφής, η δε άλλη Μηδική χώρη ετσί πάσα άπεδος". Ομοίως στο εδάφιο (Ηρόδοτος 7, 111) αναφέρει «Οικέουσί (οι «Σάτραι» των «Θρηίκων¨> θρακών)) τε γαρ ούρεα υψηλά, ίδησί τε παντοίησι και νιφάσι συνηρεφέα, και εισί τα πολέμια άκροι».

Ο Απολλώνιος Ρόδιος ονομάζει τους πάρεδρους (βοηθούς, επίκουρους) της Ιδαίας μητέρας, ήτοι της Θεάς Ρέας (της μανας του Δία), στην Κρήτη με την ονομασία Ϊδαίους Δακτύλους, τους οποίους γέννησε σε σπήλαιο της Δίκτης: «…πάρεδροι Μητέρος Ιδαίης κεκληαται, όσσοι έασιν Δάκτυλοι Ιδαίοι Κρηταιέες, ους ποτέ νύμφη Αγχιάλη Δικταίο ανά σπέος…..» (Απολλώνιος Αργοναυτικά Α 1125 – 1135).

Ο Στράβων αναφέρει ότι η Δίκτη είναι μια από τις κορφές της Ίδης στην Κρήτη που είχαν αφιερωθεί στη Θεά Ρέα, η οποία στη Φρυγία καλούνταν και με τα ονόματα Ιδαία, Κυβέλη κ.α., από τους τόπους που λατρεύονταν, οι οποίοι λέγονταν Ίδη ή Ιδαία όρη, Κυβέλη κ.α. Επομένως το όνομα Ιδαία προήλθε από ουσιαστικοποίηση του επιθέτου Ιδαίος,ία,ον, το οποίο παράγεται από το ουσιαστικό Ίδη (δωρικά Ίδα) ή Ιδαία όρη, πρβ:

«οι Φρύγες και των Τρώων οι περί την Ίδησν κατοικούντες Ρέαν μεν και αυτοί τιμώσι και οργιάζουσι ταύτη, μητέρα καλούντες θεών και Άγδιστιν και Φρυγίαν Θεόν μεγάλη, από δε τον τόπων Ιδαία και Δινδυμήνην και Κυβέλη……(Στράβων, Γεωγραφικά 10, C 469 ΙΙ 12)

Σημειώνεται ότι:

Α) Ο Στέφανος Βυζάντιος αναφέρει ότι η Ίδη της Μ. Ασίας ονομάστηκε έτσι από τη γυναίκα ενός βασιλιά, όπως αναφέρει ο Χαραξ: <<Ίδη, Τροίας. Όμηρος «Ίδηθεν μηδέων», από της Ίδης τινός βασιλίσσης, ως Χάραξ. Οι οικούντες Ιδαίοι, και Ιδηϊδαι από της Ιδηίς ευθείας θηλυκής» (Στέφανος Βυζάντιος Εθνικά»).

Ο Διόδωρος Σικελιώτης (3.61) αναφέρει ότι Ιδαία λεγόταν η γυναίκα του βασιλιά-θεού Δία, εξ αιτίας της οποίας ονόμασε την Κρήτη και με το όνομα της Κρητικού Ιδαία.

Β) Το αρχαίο Λεξικό με τον τίτλο «Ετυμολογικόν το Μέγα ήγουν η Μεγάλη Γραμματική» (11ος αι. μ.Χ. συνάγει απο τα λεγόμενά του Απολλώνιου Ρόδιου ότι η λέξη Ίδη παράγεται απο το «ιδείν» και Ιδη = μέρος υψηλό απ΄όπου μπορεί κανείς να δει μακρά:

«..Απολλώνιος Αργοναυτικοίς. Ίδη, όρος εστίν υψηλόν, γίνεται από του ιδειν, όθεν εστίν άπαντα θεωρείν τα μήκοθεν, γραφεται δια του ι, τα γαρ εις δη βαρύτονα ου θελει διφθόγγω παραλήγεσθαι, κνίδη, (έστι δε βοτάνη στυπτική) Σίδη, όνομα πόλεως, έδη, (σημαίνει δε τον δεσμόν) κράδη, σημαίνει την συκήν, πρόκειται, βαρύτονα, δια το σπουδή και αυδή, παν σύμφυτον όρος Ίδη καλείται>>. (Ετυμολογικόν το Μέγα ήγουν η Μεγάλη Γραμματική, 11ος αι. μ.Χ.)

Η λέξη «ιδείν» παράγεται από το ρήμα οράω-ω = βλέπω, αόριστος β’ είδον, απαρέμφατο ιδείν, προστακτική ιδέ» κλπ οπότε, «Ίδη» = ο πάνω κόσμος, πανύψηλο μέρος απ΄οπου κάποιος μπορεί να «ιδείν» (ορά) τα πάντα, ενώ Αδης = το αντίθετο, το μέρος όπου δεν οράς τίποτα. Α-ίδης (α- στερητικό) > Άδης (Άδης = κάτω κόσμος.

Β. Η ΔΙΚΤΗ, ΤΟ ΟΡΟΣ ΟΠΟΥ ΓΕΝΗΘΗΚΕ Ο ΔΙΑΣ

Δίκτη λέγεται το βουνό της Κρήτης, όπου γεννήθηκε και ανατράφηκε ο Δίας, και επίσης εκεί γεννήθηκαν οι Ιδαίοι Δάκτυλοι, ο Δίας, όταν ανδρώθηκε, απήγε την πριγκίπισσα Ευρώπη κ.α. Η Δίκτη και ο Όλυμπος ήταν τα πιο διάσημα όρη της αρχαιότητας.Ο Ησίοδος στη «Θεογονία» αναφέρει ότι η Θεά Ρέα ήρθε στο όρον «Δίκτον» (οι άλλοι αρχαίοι συγγραφείς την αναφέρουν Δίκτη) και γέννησε το Θεό Δία.

«πέμψαν δ’ ες Λύκτον, Κρήτης ες πίονα δήμον/ οππότ’ άρ οπλότατον παίδων ήμελλε τεκέσθαι, Ζήνα μέγαν, τον μεν οι εδέξατο Γαία πελώρη, Κρήτη εν ευρείη τραφέμεν ατιταλλέμεναί τε./ ένθα μιν ίκτο φέρουσα θοήν δια νύκτα μέλαιναν / πρώτην ες Δίκτον’ κρύψεν δε εν χερσί λαβούσα/ άντρω εν ηλιβάτω ζαθέης υπό κεύθεσι Γαίης, αιγαίω εν όρει πεπυκασμένω υλήεντι»…… (Θεογονία Ησιόδου, στίχοι 476 – 485,)

Ο αρχαίος συγγραφέας Άρατος (304-404 π.Χ.) στο έργο του «Φαινόμενα» αναφέρει ότι η Δίκτη, όπου ανατράφηκε ο Δίας, βρίσκεται κολητά στην Ίδη: «ο μιν τότε κουρίζοντα Δίκτω εν ευώδει όρεος σχεδόν Ιδαίοιο, άντρω εγκατέθεντο και έτρεφον εις ενιααυτόν, Δικταίοι Κούρητες ότε Κρόνον εψεύσαντο» ( Άρατος, Φαινόμενα 30 - 50)

Στους μετέπειτα χρόνους ο Στράβωνας (63 π.Χ. – 23 μ.Χ.) στα «Γεωγραφικά» λέει ότι δεν έχει δίκιο ο Άρατος που αναφέρει ότι η Δίκτη βρίσκεται κοντά στην Ίδη (πιο πριν την έχει πει και «Ιδαίον όρος»), αλλά απέχει από αυτήν χίλια στάδια στα ανατολικά (Στράβων Ι. C 479.12).και επίσης ότι η Κρήτη έχει δυο όρη (όχι βουνά, οροσειρές) , τα «Λευκά όρη» στα δυτικά και την Ίδη στη μέση, που είναι υψηλότατη.» (Στράβων Ι’, ΙV 4 c 474-5). . Αναφέρει επίσης ότι με την ονομασία Ίδη ονομάζονται τα όρη της Κρήτης και της Φρυγίας ή άλλως Τρωάδα της Μ. Ασίας που είχαν αφιερωθεί στη θεά Ρέα, τη μάνα του Δία και γι αυτό πολλοί μπερδεύουν τα πράγματα και λένε αναλήθειες (Στράβων C 471, ΙΙΙ 20 και C 473, ΙΙΙ, 22). Αναφέρει επίσης ότι στην Ίδη της Κρήτης βρίσκεται και η Δίκτη, όπου γεννήθηκε ο Δίας και εξ αυτού ονομάστηκε Δικταίος και το ιερό του στην Πραισό «Ιερό του Δικταίου Διός» («(Στράβων, Ι, C 474, ΙV 6 ), καθώς και το όρος Πύτνα όπου ο Κουρήτης Κύρβας έκτισε την Ιεράπυτνα (Στράβων I, 3 , C 472 , ΙΙΙ 19), πρβ:

«και τον Δία κουροτροφύσαντας Κουρήτας ονομασθήναι’ Κυρβαντα δε τούτων εταίρον Ιεραπύτνης όντα κτίστην…» , Στράβων I, κεφ. Γ , C 472 , ΙΙΙ 19)

«…. Και η Δίκτη βρίσκεται κοντά, όχι βέβαια, καθώς λέει ο Άρατος, κοντά στο βουνό της Ίδης. Η Δίκτη από την Ίδη απέχει και χίλια στάδια στα ανατολικά…….» (Στράβων Ι. C 479.12).

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ «Η ΔΙΚΤΗ»,

Το αρχαίο «ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ ΤΟ ΜΕΓΑ ΗΓΟΥΝ Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ» (11^ος αι. μ.Χ.), επικαλούμενο τον Ησίοδο, τον Απολλώνιο Ρόδιο και άλλους αρχαίους συγγραφείς, αναφέρει ότι η Δίκτη, που λέγεται και «Δίκτον» απο τον Ησίοδο, ονομάστηκε έτσι επειδή γέννησε το Δία, από το «τίκτω > δίκτω + Δίας > Δίας ή κατ΄ άλλους από τα Δίκτυα των ψαράδων. Αναφέρει επίσης ότι η Δίκτη είναι ένα από τα όρη (της οροσειράς) Ίδη ή Ιδαία όρη της Κρήτης και εκεί, στο σπήλαιο της Δίκτης, η νύμφη Αγχιάλη γέννησε τους Ιδαίους ή άλλως Κρηταιέες Δακτύλους πρβ:

«Οι μούνοι πλεόνων μοιρηγέται ηδέ πάρεδροι Μητέρος Ιδαίης κεκληαται, όσσοι έασιν Δάκτυλοι Ιδαίοι Κρηταιέες, ους ποτέ νύμφη Αγχιάλη Δικταίο ανά σπέος, αμφοτέρησιν δραξάμενη γαίης Οιαξιλίδος, εβλάστησε.» (Απολλώνιος Αργοναυτικά Α 1125 – 1135).

«Δίκτη, όρος της Κρήτης, και άκρα κειμένη κατά το Λιβυκόν πέλαγος. Καλείται δε και ουδετέρως (το Δίκτον). Άρατος, Δικτω εν ευώδη όρεος σχεδόν Ιδαίοιο: - από του το Δίκτον. είρηται παρά το τέκω τικτω, τίκτα τις ούσα, από του εκεί τεχθήναι το Δία. Αγαθοκλής δε θηλυκόν όνομα είναι’ το Δικταίον όρος. Οι δε νήσον φασίν είναι την Δίκτη και όνομα από των αλιευτικών δικτύων. Ενταύθα δε Διός άγαλμα αγένειον ίστατο, λέγεται και Δικταίον». (ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ ΤΟ ΜΕΓΑ ΗΓΟΥΝ Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ, 10/11ος αι. μ.Χ.)

<<Ιδαίος, όνομα κύριο κήρυκος, από του Ίδη, γίνεται Ιδαίος, οιονεί ο ειδώς και προγιγνώσκων τα κεκρυμένα. Ιδαίοι Δάκτυλοι Ιδαίοι Κρηταιές, ους ποτέ νύμφη Αγχιάλη Δικταίον ανά σπέος αμφοτέρησι Δραξαμένη γαίης Οιαξιλίδος εβλάστησεν: - εισί δε τον αριθμόν δέκα, διο δάκτυλοι προσηγορεύτηκαν, από των ημετέρω δακτύλων ή επειδή εν τοις δακτύλοις ερρίφησαν. Ιδαίοι δε, επειδή εν Ίδη όρει της Κρήτης εγεννήθησαν’ ή ότι η κόνις, ην έρριψαν, εξ Ίδης όρους ήν. Στησίβροτος δε εν τω περί τελετώ, Διός και Ίδης νύμφης αυτούς λέγειν. Φησίν ότι Ζευς εκελεύε τας ιδίας τροφούς λαβείν κόνιν και ρίψαι εις τουπίσω και εκ της κόνεως γενέσθαι τους Ιδαίους δακτύλους. Απολλώνιος Αργοναυτικοίς. Ίδη, όρος εστίν υψηλόν, γίνεται από του ιδειν, όθεν εστίν άπαντα θεωρείν τα μήκοθεν, γραφεται δια του ι, τα γαρ εις δη βαρύτονα ου θελει διφθόγγω παραλήγεσθαι, κνίδη, (έστι δε βοτάνη στυπτική) Σίδη, όνομα πόλεως, έδη, (σημαίνει δε τον δεσμόν) κράδη, σημαίνει την συκήν, πρόκειται, βαρύτονα, δια το σπουδή και αυδή, παν σύμφυτον όρος Ίδη καλείται>>. (ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ ΤΟ ΜΕΓΑ ΗΓΟΥΝ Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ)

Γ. Ο ΔΙΚΤΑΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΔΑΙΟΣ ΔΙΑΣ, ΤΟ ΔΙΚΤΑΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΙΔΑΙΟ ΑΝΤΡΟ

Ο Δίας κανονικά αποκαλούνταν Δικταίος, αλλά και ενίοτε Ιδαίος επειδή γεννήθηκε στο όρος Δίκτη της οροσειράς Ίδη ή Ιδαία όρη της Κρήτης και συνάμα λατρεύονταν και στα Ιδαία όρη της Φρυγίας στη Μ. Ασία κ.α., κατι όπως λέμε σήμερα π.χ. Αφέντης Χριστός Δίκτης, Αφέντης Χριστός Γιούχτα κ.α.

Ο Στράβων λέει ότι με την ονομασία Ίδη λέγονται τα όρη της Κρήτης που είχαν αφιερωθεί στη Θεά Ρέα ή άλλως Ιδαία Μητέρα και στα όρη αυτά ανήκει η Δίκτη, όπου έγινε η γέννηση του Δία και ως εξ αυτού ο Δίας ονομάστηκε Δικταίος και το Ιερό του στην Πραισό «Ιερό του Δικταίου Διός» (Στράβων, Ι, C 474, ΙV 6 ), καθώς και το όρος η Πύτνα, όπου ο Κουρήτης Κύρβας έκτισε την Ιεράπυτνα, Στράβων I, 3 , C 472 , ΙΙΙ 19), πρβ:

«Είπα ήδη πως η Πράσος ανήκει στους Ετεόκρητες και εδώ ήταν το ιερό του Δικταίου Διός. Και η Δίκτη βρίσκεται κοντά, όχι βέβαια, καθώς λέει ο Άρατος, κοντά στο «Ιδαίον όρος» (= ο Ψηλορείτης). Η Δίκτη από την Ίδη (εδώ ο Στράβων αντι για «Ιδαίον όρος» γράφει Ίδη, άρα εδώ Ίδη = Ψηλορείτης, λογω του προειρημένου) απέχει και χίλια στάδια. Βρίσκεται ανατολικά της, κι απέχει επίσης εκατό στάδια από το Σαμώνιο. Ανάμεσα σε Σαμώνιο και Χερρόνησο ήταν κτισμένη η Πραισός, πάνω από τη θάλασσα, στα εξήντα σταδια. Την κατέστρεψαν οι ιεραπύτνιοι. Λένε επίσης ότι δεν έχει δίκιο o Καλλίμαχος, όταν ιστορεί ότι η Βριτόμαρτις αποφεύγοντας τη βία του Μίνωα από τη Δίκτη, πιάστηκε στα δίχτυα των ψαράδων κι έτσι οι Κυδωνιάτες την είπαν Δίκτυννα και το βουνό Δίκτη. Η Κυδωνία δεν έχει καμιά σχέση γειτονίας με τους τόπους τούτους, αφού βρίσκεται στα δυτικά του νησιού. Βουνό της Κυδωνίας είναι ο Τίτυρος. Όπου υπάρχει ιερό, όχι το Δικταίον, αλλά το Δικτύνναιο….. . (Στράβων, Ι, C 479, ΙV - 12 μετφ «Κάκτος»)

Ο Διόδωρος Σικελιώτης επίσης λέει ότι ο Δίας ανατράφηκε στην Ίδη ή άλλως Ιδαία όρη της Κρήτης: «Λέγεται πέντε Κούρητας εκ Κρήτης εις αυτήν περαιωθήναι’ τουτους δ’ απογόνους γεγονέναι των υποδεξαμένων Δία παρά της μητρός Ρέας και θρεψαντων εν τοις κατά την Κρήτην Ιδαίοις όρεσι (Διόδωρος Σικελιώτης 5, 60)

Ομοίως το αρχαίο λεξικό «ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ ΤΟ ΜΕΓΑ ΗΓΟΥΝ Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ» (10/11^ος αι. μ.χ.), επικαλούμενο στίχους του Ησιοδου, του Άρατου και του Αγαθοκλή, αναφέρει ότι το όρος της Κρήτης που ονομάζεται η Δίκτη ή σε ουδέτερο τύπο «το Δίκτον» ( κάτι αληθές, βλέπε π.Χ. Ησίοδου Θεογονία, στίχοι 476 – 485), ονομάστηκε έτσι, επειδή γέννησε τον Δία, ετυμολογώντας την ονομασία «Δίκτη» από τις λέξεις «Δίας + τίκτω > η Δίκτη», πρβ:

Συνεπώς Δικταίο άντρο σημαίνει το άντρο (antrum = ιερό σπήλαιο) επι της Δίκτης και Ιδαίο άντρο το σπήλαιο επι της Ίδης. Ωστόσο, επειδή η Δίκτη είναι ένα από τα όρη της Ίδης (ο λόγος που λεγόταν και Ίδη ή Ιδαία όρη) της Κρήτης, τα άντρα της Δίκτης λέγονται και Ιδαία και Δικταία, όπως και κρητικά..

Ομοίως Δικταίος Δίας σημαίνει ο Δίας που λατρεύεται στη Δίκτη και Ιδαίος Δίας αυτός που λατρεύεται στην Ίδη ή Ιδαία όρη. Ωστόσο, επειδή η Δίκτη είναι ένα απο τα όρη της Ίδης της Κρήτη, γι αυτό και ο Δίας λεγόταν και Ιδαίος και Δικταίος. Ειδικότερα οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν το Δία είτε Ιδαίο είτε Δικταίο ειτε Κρητικό ή Κρηταγενή, επειδή γεννήθηκε στη Δίκτη , που είναι ένα από τα όρη της Ίδης ή Ιδαία όρη της Κρήτης.

Συνάμα και οι κάτοικοι της Φρυγίας καλούσαν το Δία Ιδαίο και τα άντρα τους Ιδαία, επειδή και στη δική τους Ίδη λατρεύονταν ο Δίας. Μάλιστα οι ίδιοι λέγανε ότι από εκεί έφυγε η Θεά Ρεα και πήγε στην Κρήτη όπου γέννησε το Δία, καθώς λεει ο Στράβων και ο Διόδωρος.

Ο Πίνδαρος π.χ. μιλά για «Ιδαίον άντρο» στη Μ. Ασία όπου γινόταν ικεσίες προς το Δία, επειδή το άντρο αυτό βρίσκεται στην Ίδη της Μ. Ασίας: «Σωτήρ υψινεφές Ζεύ, Κρόνιό τε ναίων λόφων/ τιμώ τ’ Αλφειόν ευρύ Ιδαίον τε σεμνό άντρον/ ικέτας σέθεν ‘έρχομαι Λυδίοις απύων εν αυλοίς…» (Πίνδαρος, Ολύμπια V, 19-21 = 40-42)

Ο Πορφύριος στο «Βίος Πυθαγόρου» ονομάζει «Ιδαίο άντρο» το σπήλαιο όπου τάφηκε ο Δίας στο όρος του Διός ή Γιούχτα, επειδή το βουνό αυτό είναι ένα από αυτά της Ίδης ή Ιδαία όρη της Κρήτης

Ο Απολλώνιος Ρόδιος στο ποιητικό του έργο «Αργοναυτικά» (βλέπε: Α 1125 – 1135 , Α, 507 – 511, Β 1233 – 1235, , Γ, 132 – 136) και χάρη του ποιητικού μέτρου ονομάζει το σπήλαιο όπου ανατρεφόταν ο Δίας πότε Δικταίο («Δικταίο σπέος»), πότε Κρητικό («Κρηταίον υπ ‘Αντρο») και πότε Ιδαίο («άντρω εν Ιδαίω») και αυτό επειδή η Δίκτη είναι ένα από τα όρη των Ιδαίων Ορέων της Κρήτης. Θα λέγαμε εδώ το Δικταίο και το Ιδαίο άντρο ότι ί.ναι κάτι το διαφορετικό και στο ένα γεννήθηκε και στο άλλο ανατράφηκε, αν π.χ. ο Απολλώνιος όταν μιλά για Δικταίο συνάμα μιλά και για γέννηση εκεί και όταν μιλά για Δικταίο ή Κρητικό άντρο συνάμα μιλά και για ανατροφή, όπως σε όλες τις περιπτώσεις μιλά για ανατροφή και όπως λεμέ π.χ. ο Αλέξανδρος ο Μακεδόνας = ο Αλέξανδρος ο Θεσσαλονικιός ή ο Έλληνας κ.α.

Επίσης ο Δίας προσαγορευόταν στους όρκους, στους ύμνους κλπ και με το επίθετο Δικταίος, πρβ:

«Θεός αγαθός, τάδε ώμοσαν τοι Ιτάνιοι πάντες Δία Δικταίον και Ήραν και θεούς τους εν Δίκταν και Αθαναίαν Πολιάδα και θεούς, όσοις εν Αθαναίαι θυεται πάντας και Δία Αγοραίον και Απολλωνα Πύθιον … (Όρκος Ιτανίων, SYLLOGE INSCRIPTIONUM GRAECARUM WILHELM GUILELMUS DITTENBERGER)

« Όμνυω τάν Έστίαν καί Τάνα Όράτριον και Τάνα Δικταίον καί Ήραν και Αθαναίαν Ώλερίαν καί Αθαναίαν Πολιάδα και Αθαναίαν Σαλμωνίαν καί Απόλλωνα Πύθιον καί Λατώ και Αρ[τε]|μιν και Αρεα και Αφροδίταν και Κωρητας και Νυμφας και τος Κυρβάν[[τας και θεός πάντας και πάσας η μάν έγώ ευνοήσω τοις έπί|πασι ' Ιεραπυτνίοις τον άπαντα χρόνον άπλόως και άδόλως, καί δή | τον αυτόν φίλον και έχθρόν έξω και πολεμήσω από χώρας παντί ' σθένει, ου και οί έπιπάντες Ίεραπυτνίοι. και το δίκαιον δώσω και | έμμενώ έν τοις συγκειμένοις καί ου κακοτεχνησώ ούδεν(ί) των | εν τάδε τα ισοπολιτεία γεγραμμένων ούτε λόγω ούτε εργω ουδέ άλλω έπιτραψώ έκών και γινώσκων παρευρέσει ουδεμία ουδέ τρόπω ούδενί. Αι δέ τι έπιορκήσαιμι, των ώμοσα η των συνε|θέμαν, τός τε θεός τός ώμοσα έμμανίας ημεν και έξολλυσθαι | κακίστω όλέθρω και μήτε γάν μήτε δένδρεα καρπός φέρεν μη|τε γυναίκας τίκτεν κατά φύσιν, τω τε πολέμω μη με σώον νεέσθαι, εύορ|κώσι δε άμίν τός τε θεός ίλέος ημεν καί γινέσθαι πάντα αγαθά. (Όρκος Ιεραπυτνίων – Λυττίων – Γορτυνίων, Delectus inscriptionum Graecarum propter dialectum memorabilium composuit P. Cauer by Paul Cauer, σελίδα 70)

Ο Καλλίμαχος Κυρηναίος αναφέρει: «Πως και μιν, Δικταίον αείσομεν ηέ Λυκαίον»………… (Καλλίμαχος, «Ύμνος εις Δία).

Οι Λατίνοι συγγραφείς: Λουκρήτιος (De rerum natura 2,633) ο Βιργίλιος και στα τρία ποιητικά του έργα: Βουκολικά, Γεωργικά, Αινειάδα αποκαλούν το Δία «Dictaeus» , «Δικταίος βασιλιάς» (Dictaei regis,2,536), το σπήλαιο που γεννήθηκε ο Δίας στην Δίκτη «Dictaeo […] sub antro» , την περιοχή της πόλης Λύκτου «Δικταία γη» (Dittea arua), επειδή εκεί κείται η Δίκτη, και από από εκεί και κατ’ επάκταση και Δικταία (Dittea) = η Κρήτη: Nunc age, naturas apibus quas Iuppiter ipse addidit expediam, pro qua mercede canoros Curetum sonitus crepitantiaque aera secutae Dictaeo caeli regem pauere sub antro (Βιργίλιος, Γεωργικά 4,149152)

“Ante etiam sceptrum Dictaei regis, et ante/ Impia quam caesis gens est epulata iuvencis, Aureus hanc vitam in tercis Saturnus agebat;” (P. Vergili Maronis Bucolica Et Georgica, Georgica, Lib. II. Tweede Boek 535)

Dictaei regis, d.i. Jupitter, die en een grot van het Dikte gebergte op Kreta door de Kureten werd grootgebracht; hii maakte een eind aan de regering van Saturnus, onder wie op aarde de gouden eeuw was (538)

«Candida Dictaei spectans tentorfia regis, Laeter, ait doleamne geri lacrymabile bellum….. Ovid’s Metamorphoses Fab. 1), Σχόλιο στην αγγλική έκδοση: 43. Dictaei. of Crete. For Dicte is mountain of Crete.

Στη «Θησηίδα» του Βοκκακίου (Giovanni Boccaccio, Teseida) το όνομα Δικταία χρησιμοποιείται ως επίθετο της Κρήτης: «della Dittea isola» (6,46,23), «nel regno Ditteo» (6,48,6).

Ο Βεργίλιος και ο Οβίδιος αποκαλούν τον Δία «Δικταίο βασιλιά (Ditteo regis), “Dicraeo regem coeli pauere sub antro” (Virgilii IV Georg. 152) Κατά τον Βιργίλιο η εγκατάσταση του Αινεία στην Κρήτη έχει δυσάρεστη συνέχεια. Για λόγους που έχουν σχέση με τον μύθο του Ιδομενέα, πέφτει θανατικό σε ανθρώπους, ζώα και σπαρτά. Τότε εμφανίζονται σε όνειρο στον Αινεία οι εφέστιοι θεοί της Τροίας (Penates) και του εξηγούν ότι η εγκατάσταση των Τρώων στην Κρήτη οφείλεται σε παρερμηνεία του χρησμού που έδωσε ο Δήλιος Απόλλωνας. Στη συνέχεια του υποδεικνύουν ως προορισμό την Ιταλία και καταλήγουν με τα εξής λόγια: «Ο Δίας σου αρνείται τη Δικταία γη» (“Aufonias. Dictaea negat tibi Juppiter arua….”, P. Virgilii Maronis Aeneidos Iib. III. 171). Στα σχόλια της φράσης αυτής αναφέρεται: Dictaea, creτensia arua. Dicte mons Cretae est Ibuis educatione celebris, guem apes dictea syb antro paure, v test Georg.4,152). Στο ίδιο επεισόδιο ο Βιργίλιος αποκαλεί επίσης την Κρήτη «Γη των Κουρήτων» (Curetum […] oris, 131) και «Βασίλειο της Κνωσού» (Cnosia regna, 115), αλλά η ονομασία «Δικταία γη» αποδείχτηκε πιο ελκυστική για τους Ιταλούς λογοτέχνες. Αυτό οφείλεται, λόγω του ότι στην περιοχή της Δίκτης > Δικταία γεννήθηκε ο Δίας, άρα στο κύρος που της προσδίδει ο λόγος του Δία.

Στο βιβλίο του Francesco Barozzi «Descrittione rlell'isohl di Creta» (1577) γίνεται ταύτιση της Δίκτη με τα Λασιθιώτικα βουνά και επίσης ταυτίζει τη γέννηση και την ανατροφή του Δία και με την πόλη Λύκτο και με το όρος η Δίκτη. Επίσης λέει ότι η πόλη Λύκτος ονομάζεται και “Δικταία” πρβ (σε μετάφραση): «ο τόπος ονομάζεται ως σήμερα Λύκτος(Lictos),. Εδώ στην αρχαιότητα υπήρχε η περιλάλητη και πανέμορφη πόλη που ο Στράβωνας και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς αποκαλούν Λύκτο, άλλοι Λύττο ( Litto) και άλλοι Δικταία (Dictaea > Dittea). Δηλαδή μνημονεύει την πόλη Λύκτο και με την ονομασία dittea, όπως κάνει ο Ariosto στο εικοστό άσμα του Orlando Furioso (Orlando Innamorato Di Bojardo: Orlando furioso. Vol. 2, Τόμος 7):

<<…. il qual luogo fin al presente si chiama Lictos, dove anticamente era la famosissima et bellissima città chiamata da Strabone et altri autori Lictos et da altri Littos et da altri Dittea, della qual fa mentione l’Ariosto nel canto ventesimo così scrivendo:

XIV I Cretesi in quel tempo, che cacciato

il crudo Idomeneo del regno aveano,

e per assicurarsi il novo stato,

d’huomini d’arme adunation faceano;

fêro con bon stipendio lor soldato

Phalanto (così al giovine diceano),

e lui con tutti quei che seco havea

poser per guardia alla città Dittea.

XV Fra cento alme città ch’erano in Creta,

Dittea più ricca e più piacevol era,

di belle donne et amorose lieta,

lieta di giochi da matino a sera:

e com’era ogni tempo consueta

d’accarezzar la gente forestiera,

fe’ a costor sí, che molto non rimase

a fargli anco signor delle lor case>>

Δ. Η ΔΙΚΤΗ ΚΑΙ Ο ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΚΟΝΤΙΝΑ ΟΡΗ, ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΤΑ ΙΔΑΙΑ ΟΡΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΚΟΙΝΟ ΠΟΤΑΜΟ ΤΟΝ ΑΝΑΠΟΔΑΡΗ

Ο Άρατος αναφέρει ότι η Δίκτη όπου εγκαταστάθηκε για ανατρέφεται ο Δίας βρίσκεται σχεδόν πλησίον της Ίδης: «ο μιν τότε κουρίζοντα Δίκτω εν ευώδει όρεος σχεδόν Ιδαίοιο, άντρω εγκατέθεντο και έτρεφον εις ενιααυτόν, Δικταίοι Κούρητες ότε Κρόνον εψεύσαντο» ( Άρατος, Φαινόμενα 30 - 50) .

Ο Στράβωνας ( Ι, C 471, ΙΙΙ 20 και C 473, ΙΙΙ, 22) αναφέρει αυτός ότι η Δίκτη δεν είναι ίδιο βουνό ή κοντά στο Ιδαίον όρος ή Ίδη, όμως η Δίκτη είναι μια από τις κορφές της Ίδης που οι κορφές της είχαν αφιερωθεί στη θεά Ρέα και επίσης ότι στην Ίδη αυτή συμπεριλαμβάνεται ακόμη και ο λόφος Πύτνα όπου ο Κουρήτης Κύρβας έκτισε την Ιεράπυτνα κ.α.:

Πράγματι η Δίκτη και η Ίδα ‘η Ιδαίον όρος (= σήμερα Ψηλορείτης) αποτελούν μια οροσειρά, την οροσειρά της Ίδης ή Ιδαία όρη της Κρήτης, αφού έχουν κοινό ποταμό, τον Αναποδάρη, και συνάμα ενώνονται μεταξύ τους με τις διπλανές τους μικρότερες κορφές σχηματίζοντας ένα πεδίο όπως το γράμμα C μέσα στο οποίο σχηματίζεται η καλούμενη πεδιάδα της Μεσαράς. Κανονικά η Μεσαρά δεν είναι πεδιάδα, τουλάχιστον επίπεδη, αλλά πολλές κοιλάδες, πολλά εύφορα υψώματα-λόφοι και ρεύματα. Την εν λόγω οροσειρά, δηλαδή της Ίδης, διαχώρισε χειρουργικά στα δύο ο κοινός ποταμός Αναποδάρης, δημιουργώντας ένα φαράγγι.

Ο ΚΟΙΝΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΑΝΑΠΟΔΑΡΗΣ

Το μεγαλύτερο ποτάμι της Κρήτης είναι ο καλούμενος Αναποδάρης, ο οποίος ονομάζεται έτσι, επειδή η κοίτη (το ρέμα) του σε μεγάλο μέρος φαίνεται είτε να πηγαίνει ανάποδα σε σχέση προς τα γεωγραφικά εδαφικά δεδομένα, δηλαδή να πηγαίνει προς τα βουνά και όχι προς την πεδιάδα, είτε αλλού να τρέχει νερό και αλλού όχι. Αλλού φαίνεται να πηγαίνει προς τη δυτική Κρήτη, προς το βουνό ο Ψηλορείτης, ενώ πηγάζει από εκεί και αλλού να πηγαίνει προς την Ανατολική Κρήτη, προς το βουνό Δίκτη, ενώ πηγάζει και από εκεί. Είναι κοινός ποταμός Δίκτης και Ψηλορείτη. Θα ‘λεγε κανείς πως το ποτάμι αυτό δεν θέλει να φτάσει στον προορισμό του, αλλά προσπαθεί να γυρίσει και πάλι εκεί όπου γεννήθηκε, δηλαδή να ανέβει πάνω σε ένα βουνό και να συναντήσει εκεί το θεό, για τον παρακαλέσει να παρατείνει τον χρόνο του. Άλλοι πάλι λένε πως το ποτάμι αυτό κάνει επίτηδες απότομες στροφές δεξιά, αριστερά, πάνω και κάτω, ώστε να μακρύνει το δρόμο του για την Ιθάκη. Γιατί τι είναι τελικά η Ιθάκη, παρά το τέλος. Και τι μπορεί να είναι ένας τέλος; Καλό ή κακό, πάλι τέλος θα είναι. Γιατί να βιαζόμαστε;

. Και όλα αυτά τα φαινόμενα, όλες αυτές οι αναποδιές συμβαίνουν, γιατί ο ποταμός αυτός είναι κοινός ποταμός Δίκτης και Ψηλορείτη, δηλαδή πηγάζει από τα δυο διαφορετικά εξ αντιθέτου όρη, τη Δίκτη και την Ίδα ή Ψηλορείτη, με δυο μεγάλα ρεύματα που λέγονται τοπικά πόδες. Οι δυο πόδες, ενώνονται κάποια στιγμή και απορρέουν (χύνονται) τελικά ως ένας ποταμός στο Λιβυκό Πέλαγος και συγκεκριμένα στη θέση Δέρματος μέσω ενός φαραγγιού ζικ-ζακ. κάτι που είναι επίσης μια αιτία από τις οποίες δίνεται η εντύπωση ότι ο ποταμός αυτός πηγαίνει ανάποδα, ότι πάει προς τα βουνά.. Το φαράγγι αυτό χωρίζει τη Δίκτη από τον Ψηλορείτη.

Σημειώνεται ότι:

Α) Η λέξη «ανάποδος» στην Κρήτη σημαίνει στην κυριολεξία αυτός που περπατά με τα χέρια και συνεπώς έχει τα πόδια επάνω και μεταφορικά αυτός που κάνει αντίθετα ή μη φυσιολογικά πράγματα, άρα θέλει προσοχή, γιατί με τις ενέργειες του αυτές πολλές φορές φέρνει την καταστροφή.

Β) Ο ποταμός Αναποδάρης έχει αρκετούς παραπόταμους, όμως βασικούς δυο που καλούνται πόδες. Ο ένας από αυτούς, ο οποίος καλείται Δικταίος ή Μπαρίτης, επειδή διασχίζει τη πεδιάδα του χωριού Έμπαρος και πηγάζει από το βουνό Δίκτη, το βουνό όπου γεννήθηκε και ανατράφηκε ο Δίας, η οποία βρίσκεται στα σύνορα νομού Ηρακλείου – Λασιθίου. Συγκεκριμένα πηγάζει από τη περιοχή της <Δίκτης που ονομάζεται Χώνες, οι οποίες βρίσκονται μεταξύ κορφής Σπαθί ή Εντίχτης (2.148 μ.) και κορφής Αφέντης (2.141 μ.). Εκεί σε μια σπηλιά του ποταμού ήταν η Μάντρα του Καπεταν Κρασαναδαμη στην οποία στεγαζόταν το Αρχηγείο της Εθνικής Αντίστασης Κρήτης 1941 – 1944 με Γενικό Αρχηγό τον Καπετάν Εμμ Μπαντουβά. Ο πόταμος που ξεκινά από εκεί σχηματιζει ένα μοναδικής ομορφιάς φαράγγι και όταν κατεβαίνει είναι φοβερός και τρομερός στο διάβα του, λόγω της κατωφέρειας και των φαραγγιών του, Και, αφού διασχίζει την κοιλάδα της Εμπάρου, εξ ου και Μπαρίτης ποταμός, φτάνει στην επαρχία Μονοφατσίου όπου ενώνεται με τον άλλο κύριο παραπόταμο του Αναποδαρη.

Ο άλλος παραπόταμος του Αναποδαρη πηγάζει από τις ανατολικές πρόποδες του βουνού Ψηλορείτης, το οποίο βρίσκεται στα σύνορα των νομών Ηρακλείου- Ρεθύμνου. Συγκεκριμένα ο παραπόταμος αυτός πηγάζει από τα βουνά που βρίσκονται εκεί όπου τα χωριά Ασήμι, Αγ Φωτιά, Χάρακας, Καστέλι, Γέννα, Αρκάδι, Αρμανώγεια κ.α. Από εκεί, αντί το ρέμα του ποταμού να πηγαίνει προς τη θάλασσα, πάει ανάποδα σε σχέση προς τους άλλους ποταμούς που βρίσκονται εκεί, όπως π.χ. το Γεροπόταμο, διασχίζει τους λόφους και τα πεδινά μέρη της καλούμενης Μεσαράς και συναντά τον άλλο παραπόταμο του Αναποδάρη , το Δικταίο. Αυτό γίνεται λίγο πριν από τα χωριά Καστελιανά και Φαβριανά (πριν από τη γέφυρα του Castel Belevede ) και ομού χύνονται στην περιοχή Δέρματος, διασχίζοντας ένα φαράγγι που έχουν δημιουργήσει στα εκεί βουνά..

Ε. ΠΙΑ ΚΟΡΦΗ ΤΩΝ ΙΔΑΙΩΝ ΟΡΕΩΝ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΥΨΗΛΗ, Η ΔΙΚΤΗ Ή Η ΙΔΑ

Οι αρχαίοι συγγραφείς (Διόδωρος, Στράβων κ.α.) αναφέρουν ότι η Κρήτη έχει δυο όρη (λένε όρη, όχι βουνά, τα όρη= οροσειρά). Τα Λευκά όρη στη δυτική Κρήτη και η Ίδη ή Ιδαία όρη στη μέση, που είναι και το υψηλότερο όρος, με δυο κορφές, την Ίδη ή Ίδα και τη Δίκτη.

Μέχρι να απελευθερωθεί η Κρήτη ως πιο ψηλή κορφή, ως πιο ψηλό βουνό της Κρήτης θεωρούνταν όχι το βουνό που σήμερα λέγεται Ψηλορείτης, αλλά η Δίκτη, όπως προκύπτει σαφέστατα από τους αρχαίους συγγραφείς, καθώς και από πολλά επίσημα (κρατικά) ενετικά έγγραφα.

Για παράδειγμα στην έκθεση του Ενετού μηχανικού Fr Basilicata προς τη Σύγκλητο της Ενετίας, σχετικά με τις οφειλές των όσων καλλιεργούσαν τα δημόσια κτήματα του Λασιθίου, η Δίκτη ονομάζεται Psiloriti. Μάλιστα στη γκραβούρα (φωτογραφία εγχάρακτη) που συνοδεύει την έκθεση αυτή με το όρος Δίκτη - κάμπο Λασιθίου επάνω γράφει: Μ(ΟΝΤΙ) PSILORITI – LASSITI CAMPAGNA. Ομοίως στο πρακτικό της Συγκλήτου της Ενετίας έτους 1343 (Arcivio di Stato, Vnezia, Duca di Candia/ proclami/ Busta 14, Στ. Σπανάκης «Συμβολή στην ιστορία του Λασιθίου») η Δίκτη ονομάζεται και Ψηλορείτης και επίσης εκεί αναφέρεται ότι στην ευρύτερη περιοχή Λασιθίου – Δίκτη υπάρχει μια εκκλησία οροθέσιο με την ονομασία glesia di Psiloriti (= εκκλησία του Ψηλορείτη)) (Περισσότερα βλέπε «Ναοί του Αυθέντη Δία και του Αφέντη Χριστού»)

Γκραβούρα Fr Basilicata 1618 με το LASSITI CAMPAGNA - Μ(ΟΝΤΙ) PSILORITI

Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης που καταγράφηκαν-καταμετρήθηκαν επιστημονικά τα βουνά της Ελλάδος, τα Κρητικά όρη έχουν ως εξής:

ΤΑ ΛΕΥΚΑ ΟΡΗ: Εκτείνονται στη δυτική Κρήτη, κυρίως στο νομό Χανίων με υψηλότερες κορυφές τις Πάχνες (2453 μ. υψόμετρο), Τροχάρης (2402), Σβουριχτή (2360), ενώ συνολικά γύρω στις 50 κορυφές τους υπερβαίνουν σε υψόμετρο τα 2000 m.

ΤΑ ΙΔΑΙΑ ΟΡΗ – ΠΙΟ ΨΗΛΕΣ ΚΟΡΦΕΣ:

Η ΙΔΑ Ή ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ. Εκτείνεται στα σύνορα των νομών Ρεθύμνου και Ηρακλείου και είναι το ψηλότερο βουνό όχι μόνο των Ιδαίων ορέων, αλλά και της Κρήτης με 2456 μ. ύψος. Έχει 5 κορυφές οι οποίες ξεπερνούν τα 2000 μέτρα: ο Τίμιος Σταυρός (2456 μ.), ο Αγκαθιάς (2424 μ.), η Στολίστρα (2325 μ.), η Βουλομένου (2267 μ.) και ο Κούσσακας (2209 μ.).

Η ΔΙΚΤΗ. Εκτείνεται στα ανατολικά του νησιού, στα σύνορα νομού Λασιθίου-Ηρακλείου, σχηματίζοντας το περίφημο Οροπέδιο Λασιθίου (μέσο ύψος 850 μ.). Η κορυφή της Δίκτης με το μεγαλύτερο ύψος λέγεται Σπαθί ή Εντίχτης (2.148 μ.) και βρίσκεται νότια του οροπεδίου. Υπάρχουν επίσης άλλες ψηλές κορυφές, όπως ο Αφέντης Χριστός (2.141 μ.), ο Λάζαρος (2.085 μ.), η Μαδάρα (1783), η Τσίβη (1664), το Σαρακινό (1588), η Σελένα (1559) κ.α. Εκτός από το οροπέδιο Λασιθίου στη Δίκτη υπάρχουν επίσης μερικά άλλα, όμως μικρότερα οροπέδια όπως του Καθαρού (1140), του Λιμνάκαρου (1125), της Λαπάθου (1260), του Ομαλού της Βιάνου (1325), της Εργάνου (950) και της Νισσίμου (930) κ.α.

ΣΤ. ΟΙ ΝΑΟΙ ΤΟΥ ΑΥΘΕΝΤΗ ΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΦΕΝΤΗ ΧΡΙΣΤΟΥ

Ο Άγγλος αρχαιολόγος Άρθουρ Έβανς λέει ότι μετά που επικράτησε ο Χριστιανισμός καταργήθηκαν οι ναοί του «αυθέντη Δία» και δημιουργήθηκαν νέοι με την ονομασία «Αφέντη Χριστού», όπως ο ναός του Αφέντη Χριστού που βρίσκεται λίγο πιο πάνω από το Δικταίο άντρο (κορφή Μικρός Αφέντης, 1677 μ.), ο Ναός του Αφέντη Χριστού που κτίστηκε στην κορυφή του όρους Γιούχτα κ.α

«A little further on the ridge is the small church of Aphendi Khristos, or the Lord Christ, a name which in Crete clings in an especial way to the ancient sanctuaries of Zeus ……. The eastern and western ranges of Dikta, the sites respectively of the Temple and Cave of Zeus, are known as the Aphendi Vouno, from αυθέντης Χριστός, or 'Christ the Lord.' A votive deposit, apparently connected with some Zeus cult, on a peak of Lasethi is also known as Aphendi Christos» (Arthur J. Evans, «Mycenaean Tree and Pillar Cult and Its Mediterranean Relations, in Τhe Journal of Hellenic Studies, Vol. 21, 1901).

Η ονομασία «αφέντης» σημαίνει αυτός που υπερέχει των άλλων, άρα και εξουσιάζει. Ετυμολογικά η λέξη «αφέντης» απ΄όπου και «αφεντικά» προέρχεται από το ελληνικό «αυθέντης > τούρκικα efenti» = ο έχων (αφ εαυτού) αυθεντία, άρα από μόνος του υπεροχή, εξουσία κλπ.

Η ΚΤΙΣΗ ΤΟΥ Ι.Ν. ΑΦΕΝΤΗ ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΤΗ ΔΙΚΤΗ

Στη θέση του Ι.Ν. Αφέντη Χριστού στην κορφή Μεγάλος Αφέντης της Δίκτης αρχικά ήταν ένα βαθούλωμα - σπηλιάρι, στο οποίο , σύμφωνα με την αφήγηση του Καπετάν Γιώργη Αδαμ Κρασανάκη στα αρχαία χρόνια έμενε ο αρχηγός των σαραντάπηχων. Οι σαραντάπηχοι, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ήταν απόγονοι των αδελφών Ωτου και Εφιάλτη, παιδιών του Ποσειδώνα. Ονομάζονταν σαραντάπηχοι, γιατί μεγάλωναν κάθε χρόνο μια πήχη στο πλάτος και μια οργιά στο ύψος, και όταν έγιναν εννιά χρόνων ήταν ήδη εννιά πήχες. Η αρχαία πόλη Βίεννος, σύμφωνα με τον Στ. Βυζάντιο (Εθνικά), οφείλει το όνομα της ειτε σε έναν από τους Κουρήτες, το Βίεννο, που ήταν οικιστή της είτε από τη βία που άσκησαν εκεί στον Άρη τα παιδιά του Ποσειδώνα Ώτος και Εφιάλτης.

Επί Γερμανικής κατοχής εκεί και στο παρακείμενο σπήλαιο στη θέση Βιτσιλόνερο ή μάντρα Κρασαναδάμη στεγάστηκε το Αρχηγείο της Εθνικής Αντίστασης Κρήτης, το οποίο μετά πήγε στη θέση Χαμέτι.

Ο Ι. Ναός Αφέντη Χριστού στο κορφή Αφέντης της Δίκτης (2141 μ.) κτίστηκε από την αείμνηστή Δημητρουλάκη -Κρασανακη Δέσποινα (1851 – 1946, τη μάνα του καπετάν Αδάμη Κρασανάκη ή Κρασαναδάμη (1889 – 1981), στη ιδιοκτησία της οποίας ανήκε η κορφή (εκεί είχαν το μαντρί τους) ως τάμα, για να σωθούν από τους Τούρκους. Η Κρήτη ελευθερώθηκε μερικώς το 1897 και πλήρως το 1912.

Επί τουρκοκρατίας, σύμφωνα επίσης με την αφήγηση του καπετάν Κρασαναδάμη, ο αγάς της περιοχής καβάλησε μια ψαρή φοράδα, έβαλε και την κερά (την κυρία) του μαζί με το κοπέλι (παιδί ) τους στα καπούλια της και ξεκίνησαν να πάνε στην κορφή που σήμερα λέγεται Αφέντης προκειμένου να δουν από εκεί τη θέα και τον τόπο στον οποίο ήταν υπεύθυνος ο αγάς. Φτάνοντας στη θέση που είναι σήμερα το μοναστήρι του Αφέντη Χριστού ξεπέζεψε και είπε στη φοράδα του: «Προσκυνώ σε φοράδα μου που μας έβγαλες εδώ πάνω στον ουρανό», όμως πριν προλάβει να τελειώσει τη φράση του άρχισε να βροντά, να αστράφτει, έγινε συσκοτισμός κλπ κλπ και την επόμενη μέρα η ψαρή φοράδα βρέθηκε στη κορφή που σήμερα ονομάζεται «Ψαρή Φοράδα» ή «Ψαρή Μαδάρα», το παιδί βρέθηκε στην κορφή που σήμερα ονομάζεται «Κοπέλι» και η κερά (κυρία) βρέθηκε στη θέση που σήμερα ονομάζεται «Κερά» ή κατ’ άλλους εκεί που ονομάζεται σήμερα «Πόρος της Κεράς» κ.α.

ΣΗΜΕΙΩΝΕΤΑΙ ΟΤΙ:

Δεν υπάρχει διαθέσιμη περιγραφή για τη φωτογραφία.

Η Απόφαση του Δευτεροβάθμιου Διοικητικού Δικαστήριο /Καθορισμού Κοινοτικών Ορίων ,του 1936

1) Ο Γάλλος Περιηγητής V. RAULIN ( professeur a la faculté des sciences de Bordeaux) στο βιβλίο του Description physique de l'ile de Crète (1858 - 1869) αναφέρει ότι πήγε στο όρος Αφέντη, όμως δεν αναφέρει ότι εκεί υπήρχε εκκλησία, ενώ αναφέρει ότι υπήρχε εκκλησία στο Λιμνάκαρο. Επομένως πράγματι ο ναός του Αφέντη Χριστού στο όρος Αφέντη κτίστηκε μετά που πήγε εκεί ο V. RAULIN και πράγματι κτίστηκε απο την Κρασανοβασίλενα.

2) Δεν είναι αληθές ότι ο ναός του Αφέντη Χριστού στο όρος Αφέντης της Δίκτης κτίστηκε επί Βυζαντινών ή ότι εκεί υπήρχε ναός ήδη επι μινωικής εποχής και απλώς μετά ο ναός αυτός μετονομάστηκε - μετατράπηκε σε ναό του Αφέντη Χριστού, γιατί οι Ενετοί επι ενετοκρατίας της Κρήτης είχαν κατεδαφίσει εκ βάθρων όλα τα χωριά, όλα στα σπίτια, όλους τους ναούς και όλα τα εξωκλήσια, καθώς και τις μάντρες ακόμη στη Δίκτης, επειδή το Οροπέδιο Λασιθίου και γενικά η Δίκτη γινόταν εστία επαναστατών. Οι Ενετοί επιτρέψανε να κτίζονται μόνιμα σπίτια, χωριά κλπ στο Λασίθι – Δίκτη μετα το 1543 – 1580.

3) Δεν είναι αληθές ότι ενετικό έγγραφο του 1343 αναφέρει την εκκλησία του Αφέντη Χριστού στο όρος Αφεντης της Δίκτης. Το έγγραφο αυτό το έχει δημοσιεύσει και μεταφράσει ο Στέργιος Σπανάκης στο «Συμβολή στην ιστορία του Λασιθίου» (έγγραφο: Arcivio di Stato, Vnezia, Duca di Candia/ proclami/ Busta 14) και εκεί δεν αναφέρεται εκκλησία με το όνομα Αφέντης, αλλά μια εκκλησία κάπου με την ονομασία glesia di Psiloriti (= εκκλησία Ψηλορείτη). Συγκεκριμένα στο έγγραφο αυτό αναφέρονται τα όρια της απαγορευμένης ζώνης του Λασιθίου που διέταξε το 1343 η Βενετία, για να μη γίνεται το Λασίθι εστία επαναστατών, ένα από τα όρια των οποίων ονομάζεται «εκκλησία του Ψηλορείτη» (glesia di Psiloriti).

Το εν λόγω έγγραφο τοποθετεί την εν λόγω εκκλησία όχι εκεί που είναι σήμερα ο ναός Αφέντη Χριστού στην κορφή Αφέντης της Δίκτης, αλλά εκτός Οροπεδίου και συγκεκριμένα εκεί απ’ όπου αρχίζει η Δίκτη απο το Ηράκλειο, στο Ριάκι της Σχίζας (Riachi de La sichesa), που βρίσκεται, σύμφωνα με το εν λόγω έγγραφο, πριν από την τοποθεσίες Βαθιά, Παράσυρτα, Άσπρο Σελί κ.α. Μάλιστα γι αυτό στο τέλος του εγγράφου αυτού σημειώνεται ότι ένας από του ευγενείς Βενετούς που υπέγραψαν το έγγραφο αυτό δεν ήθελε να συμπεριληφθεί η εκκλησία αυτή και το ρυάκι αυτό στην απαγορευμένη ζώνη. . Οι Ενετοί καλούσαν τη Δίκτη και με την ονομασία Ψηλορείτη (άρα «εκκλησία του Ψηλορείτη» = εκκλησία της Δίκτης), γιατί θεωρούσαν τη Δίκτη ως πιο ψηλό βουνό της Κρήτης (βλέπε π.χ. ;έκθεση Fr Basilicata κ.α.).

Πέραν αυτού επι ενετοκρατίας, όπως αναφέραμε πιο πριν, δεν επιτρέπονταν στη Δίκτη, καθώς και στο Οροπέδιο Λασιθίου επι ποινή θανάτου να κτίζουν κτίσματα και γενικά να κατοικούν άνθρωποι, επειδή γινότανε εστία επαναστατών

2) Δεν είναι αληθές ότι ο εν λόγω ναός του Αφέντη Χριστού κτίστηκε απο ιερείς του χωριού Κάτω Σύμη ή του χωριού Αμιράς κ.α . της Βιαννου .και συνεπώς τους ανήκει γιατί πέραν των όσων είδαμε πιο πριν, το 1936 το Δευτεροβάθμιο Διοικητικό Δικαστήριο /Καθορισμού Κοινοτικών Ορίων , όπου είχε καταφύγει δικαστικώς η Κοινότητα της Σύμης Βιάννου (Κοινότητα δίπλα από την Κοινότητα Αμιράς Βιάννου), διεκδικώντας την περιοχή Αφέντης, όρισε με την αρ. 77/1936 απόφαση του ότι η περιοχή Αφέντης ανήκει στην Κοινότητα Αγίου Γεωργίου Λασιθίου.

Ο Γιούχτας όπως φαίνεται από το Ηράκλειο

ΔΙΚΤΑΙΟ ΑΝΤΡΟ

γέφυρα Αναποδάρη

Η ενετική γέφυρα Αναποδαρη πριν απο τα Καστελιανά Μονοφατσίου επί Γερμανικής Κατοχής

0158

ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ:

Ο συγγραφέας Αδαμάντιος (Μάκης) Γ. Κρασανάκης έχει γράψει πάρα πολλές μελέτες και άρθρα, που έχουν δημοσιευτεί στις Κρητικές και Αθηναϊκές εφημερίδες, καθώς και πάρα πολλά άλλα βιβλία, όπως τα εξής:

1. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

2. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ (ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΡΑΦΗΣ)

3. Η ΝΑΥΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

4. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

5. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΡΗΤΟΡΙΚΗ

6. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΜΑΝΤΙΝΑΔΑ, ΚΑΝΤΑΔΑ, ΡΙΜΑ, ΡΙΖΙΤΙΚΟ, ΑΜΑΝΕΣ ΚΛΠ

7. Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

8. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ (ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΟΦΟΡΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ)

9. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ

10. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

11. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΩΝ ΘΕΩΝ

12. ΟΙΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΤΟΠΟΙΙΑ (ΙΣΤΟΡΙΑ, ΕΙΔΗ ΠΟΤΩΝ ΚΛΠ)